Калам цебетIезабиялъул 2 дарс

Калам цебетIезабиялъул 2 дарс.

I. Тексталъулгун лъай – хъвай гьаби. Гьелъул тема баян гьаби. Гьелда цIар лъей.

Изложениялъе текст.

Цо нухалъ ниж рохьоре ун рукIана. Рохьил рацIцIалъуда цо кIу-дияб махил гъотIол гьодриниб рузил бусен батана нижеда. Буса-да бугоан цо рузил тIинчI. Нижеца гьеб школалде бачана. Шко-лалда рагъидул мокърукь клеткаялда жаниб лъуна нижеца гьеб.

Нахъисеб къоялъ къасиялде эбелаб руз школалда цебе махил гъо-тIода рещтIана. ГIадамал жанире руссаралго, гурхIуледухъ ахIдезе лъугьана руз. ТIанчIицаги гьелъие жаваб гьабуна.

Гьеб къагIидаялда щибаб сордоялъ боржун бачIун, рогьинегIан жиндирго тIанчIиде ахIдолеб букIунаан. Рузил тIанчIида куркьбал рижаралго, нижеца гьеб эбелгун цадахъ боржине биччана.

II. Текст жидецаго цIали. ХIасилалда тIасан накъит гьаби ва рагIизабун тIасабищун цIали.

III. Текст аслиял бутIабазде бикьи.

IV. Мугъ чIвазе бегьулел, аслиял рагIаби ва рагIабазул дандраял ралагьи (рохьоре ин, рузил тIинчI бати, клеткаялда жаниб лъей, эбелаб руз школалда цебе рещтIи, руз ахIдезе лъугьин ва гь.ц.

V. ХIасил бицин.

VI. Текст хъвазе хIадурлъи. Лексикияб, синтаксисияб ва битIун-хъваялъулаб хIалтIи.

VII. Текст хъвай. Гьелъул хал гьаби.

Дарсил 2 вариант. ТIехьалда кьураб 7–леб къагIидаялдасан пайдаги босун, изложение хъвай.

РагIул гIуцIи

Школалда рагIул морфемияб гIуцIи лъазабиялде кIудияб кIвар кьола, щай гурелъул рагIул гIуцIи лъаялъ цIалдохъабазе рес кьола гьеб рагIул лексикияб магIна гъваридго бичIчIизе ва каламалъулъ рагIаби мухIканго хIалтIизаризе.

Нилъеда лъала рагIул щибаб магIнаяб бутIаялъ (морфемаялъ) ра-гIулъ цо чIванкъотIараб хъулухъ тIубалеблъи. ”Кьибил ккола Ра-гIул бетIераб морфема, щай гурелъул гьелъ кумек гьабула рагIул ас-лияб магIна загьир гьабизе. Аффиксаз (суффиксалъ, ахиралъ) тIаде журарал, кумекалъулал (ай рагIи лъугьиналъул ва грамматикиял) магIнаби загьир гьарула.”

Масала, бетIергьанас абураб рагIулъ бетIер кьибилалъ рагIул гIаммаб лексикияб магIна кьола, -гьан суффиксалъ цо сунданиги лъиданиги квершел гьаби бихьизабула, -ас ахиралъ цолъул форма, актив падеж бихьизабула.

Байбихьул классазул программаялъ цIалдохъабазухъа тIалаб гьа-буларо батIи – батIиял каламалъул бутIабазул суффиксал лъаза-ризе. Амма лъималазул кIвар буссинабула рагIул лексикияб магIнаялдаги гьелъул морфемияб гIуцIиялдаги гьоркьоб бухьен чIезабиялде.

РагIул морфемияб гIуцIи лъазабиялъ цIалдохъабазе кумек гьабу-ла битIунхъваялъул бажари лъугьинабизеги. Масала, суффикс, ас-лу (кьибил) лъазабулаго, цIалдохъабаз тIадчIей гьабула д, т гьаркьал гьоркьоса тIагIиналде, рагьукъал ва рагьарал гьаркьазулъ кколел хисабазде.

Лъабабилеб классалъул программаялда рекъон, лъималазда бажа-рула рагIул гIуцIиялъул разбор гьабизе. Гьаниб абизе ккола би-тIун ва бичIчIун рагIул анализ гьаби рагIи лъугьиналъул къагIида цIалдохъабазда бичIчIиялда бараб буго. Цо чIванкъотIараб моделалъул рагIи лъугьунеб къагIидаялдалъулгун цIалдохъабаз лъай – хъвай гьабурабго, гьел тIамула гьебго моделалъул рагIул гIуцIиялъул разбор гьабизе.
I8 дарс

Тема. МагIна гIагарал рагIаби.

Дарсил мурад: магIна гIагарал рагIабазул хаслъабазулгун лъай – хъвай гьаби, рагIаби дандекквеялъул бажари цебетIезаби. РагIаби хъваялъулъ ва хIалтIизариялъулъ, предложениял гIуцIиялъулъ кка-рал гъалатIал ритIизариялъул бажари цебетIезаби.

I. Бищунго лъикIал изложениязулгун цIалдохъабазул лъай – хъвай гьаби.

II. ГъалатIазда тIад цадахъго хIалтIи.

1. ХIасилалъул гъалатIал: темаялда хурхичIеб материал, бицина-лъулъ (хъваялъулъ) тартиб цIуничIолъи.

2. Изложение гIуцIиялъулъ риччарал гъалатIал: цо кинаб бугони-ги бутIа ками, цого цо пикру кIиго нухалъ такрар гьаби ва гь. ц.

3. Предложениял гIуцIулаго, риччарал гъалатIал.

4. Лексиялгин стилистикиял гъалатIал (рагIи хашго хIалтIизаби,

цого цо рагIи такрар гьаби).

5. БитIунхъваялъул ва лъалхъул ишараби лъеялъул гъалатIал.

III. МагIна гIагарал рагIабазулгун лъай – хъвай гьаби. ЦIалдо-хъанасул суал цIали ва гьелъие кьураб жаваб балагьи.

Жидер гIаммаб бутIаги гIаммаб магIнаги бугел рагIабазда магI-на гIагарал рагIабиян абулелъул, лъикI букIинаан, гьеб кIиябго гIаламат бихьизабизе, гьединал рагIабазулгун цIалдохъабазул лъай – хъвай гьабуни.

Масала, мугIулимас цIалдохъабазда цIехола:

Гьединаб къагIидаялъ цIалдохъабаз бетIергьан, вацгIал абурал рагIабазулги баян гьабула.

РагIаби хъвазе ккола хIубал гьарун:

тукен бетIер вац

тукенчи бетIергьан вацгIал

Гьедин чIезабула рагIул лексикияб магIнаялдаги гьелъул мор-фемияб гIуцIиялдаги гьоркьоб бугеб бухьен. МугIалимас цIалдохъа-базда цадахъ материал хIасилалъе хIадур гьабула. ЦIалдохъабаз жидецаго хIасил гьабула, мугIалимасул гьал хадусел тIадкъаял тIуралаго:

МугIалимас лъималаз кьураб жаваб гIаммлъизабула ва гьезул цIияб бичIчIиялъулгун лъай – хъвай гьабула: “ГIаммаб бутIа ва гIаммаб магIна бугел рагIабазда магIна гIагарал рагIаби абула.”

Лъималаз учебникалда кьураб теорияб баян цIалула.

IV. МагIна гIагарал рагIаби ратIа гьариялъул хIалтIи (№ 82).

V. ГIаммаб бутIа ва гIаммаб магIна бихьизаби (№ 83).

VI. Рокъобе хIалтIи (№ 84).

I. Рокъобе кьураб хIалтIул хал гьаби (№ 84).

-МагIна гIагарал рагIабазул гIаммаб бутIа бихьизабе.

II. Кьибилалъулгун ва кьибил цоял рагIабигун лъай – хъвай гьаби.

ЦIалдохъабаз учебникаялдаса темаялъул цIар ва цIалдохъанасул суал цIалула. 85 хIалтIи тIубала. Кьибилалъе ва кьибил цоял рагIа-базе кьураб теорияб баян цIалула (47 гь.), магIна гIагарал рагIабазе кьураб баян ракIалде щвезабила.

III. Кьибил цоял рагIаби ралагьи, кьибил бихьизаби (№ 86, 87).

IV. Дарсил хIасил гьаби

V. Рокъобе хIалтIи (№ 89).

I. Рокъобе кьураб хIалтIул хал гьаби (№ 89).

Кьибил цоял рагIабиги гьезул кьибилги битIун рихьизарун ругища-

ли хал гьабула.

МугIалимас, доскаялда цебеккунго хъвараб гьаб хадусеб текст цIа-лизе, цIалдохъаби тIамула.

III. Ахир рагIул хисулеб бутIа букIин бихьизаби (№ 9I).

IV. Цого цо рагIул формаби батIи – батIиял рукIин бичIчIизаби (№ 92).

V. Предложениялъулъ рагIул ахиралъул бугеб кIваралъухъ бала-гьи. РагIабаздасан предложениял гIуцIи (№ 94).

VI. Суалаздалъун дарсил хIасил гьаби.

VII. Рокъобе хIалтIи (№ 95).

I. Рокъобе кьураб хIалтIул хал гьаби (№ 95).

II. Аслуялъул хIакъалъулъ бичIчIи кьей.

ЦIалдохъабаз чIегIер хъвараб рагIи, магIнаялъул рахъалъ рекъон кколедухъ, хисизабун, 96 хIалтIи хъвала ва рагIул ахир батIа гьабу-ла. МугIалимас, ахир нахъе рехун, хутIараб рагIул бутIаялда аслу абулеблъи бичIчIизабула, 53 гьумералда бугеб теорияб баян цIа-лизе лъимал тIамула.

III. РагIаби гIицIго аслуялдасанги аслугун ахиралдасанги гIуцIа-рал рукIунеллъи бихьизаби (№ 98).

IV. ПасихIго цIали. РагIаби суалазул кумекалдалъун хисизари (№ 99).

V. ХIасил гьаби.

VI. 97 хIалтIулъ кьураб тIоцебесеб лъабго предложение членазде биххи.

VII. Рокъобе хIалтIи (№ I00).

Калам цебетIезабиялъул 3 дарс

I. Сураталъулгун лъай – хъвай гьаби; гьелъул тема, аслияб пик-ру загьир гьаби; гьелда цIар лъей.

-Художникас щиб гьаниб бихьизабун бугеб? (Лъималаз сура-талда тIасан батIи – батIияб пикру загьир гьабула.)

II. Хабар гIуцIиялъул тартиб.

Текст батIияб къагIидаялъги бицине (хъвазе) бегьула: текста-лъул байбихьуда хасел бачIиналъул, хасалихъ тIабигIаталъул би-цуна; аслияб бутIаялъулъ чанахъабазул хIакъалъулъ бицуна; текст лъугIизабула аслияб пикру загьир гьабураб предложениялдалъун.

III. Сочинение хъвай. Гьелъул хал гьаби.
22 дарс

Тема. Суффикс.

Дарсил мурад: суффиксалъул хIакъалъулъ бичIчIи кьей. РагIулъ суффикс бихьизабиялъул бажари лъугьинаби. РагIулъ суффикса-лъул бугеб кIваралъулгун лъай – хъвай гьаби.

I. Рокъобе кьураб хIалтIул хал гьаби (№ 100).

II. Дарсил мурад бицин. Суффиксалъул хIакъалъулъ бичIчIи кьей, цIиял рагIаби лъугьинаризе гьелъул бугеб кIвар бичIчIизаби, рагIулъ гьелъ кколеб бакI бихьизаби.

ЦIалдохъабаз 101 хIалтIулъ ругел кьибил цоял рагIаби цIалула. Гьел рагIабазул кьибил ва ахир батIа гьабула. ХутIараб рагIул бу-тIа суффикс кколин мугIалимас абула ва цIалдохъаби тIамула суф-фиксалъ ккураб бакI бихьизабизеги кьибилалда тIаде щиб гьабизе гьеб жубарабали пикру гьабизеги. Цинги лъималаз учебникалъул 55 гьумералда бугеб теорияб баян цIалула.

III. ЦIиял рагIаби лъугьинаризе ругьун гьариялъул хIалтIаби (№ № 102, 104, 107).

IV. Кьибилги суффиксги цоцаздаса ратIа гьаризе ругьун гьари-ялъул хIалтIи (№ 103).

V. Дарсил хIасил гьаби.

- Жакъа нужеда щиб цIияб лъараб? Сундуе ругьунлъарал?

VI. Рокъобе хIалтIи (№ 105).
23 дарс

Тема. РагIул аслуялъулъ гьаркьазул хиси.

Дарсил мурад: цо – цо рагIабазул кIиго батIияб аслу букIин би-чIчIизаби, рагIул аслуялъулъ рагьарал гьаркьал хисулел къагIида-базулгун лъималазул лъай – хъвай гьаби.

I. Рокъобе кьураб хIалтIул хал гьаби (№ 105).

II. Дарсил мурад бицин. РагIул форма хисулаго, аслуялъулъ гьар-кьазул хиси кколеблъи ва гьел хисухъе хъвазе кколеблъи бичIчIи-заби.

Лъималаз учебникалдаса цIалдохъанасул суал цIалула ва 109 хIалтIи тIубала.

Учебникалъул 59 гьумералда бугеб тIоцебесеб теорияб баян цIали.

III. РагIабазул диктант (№ 110). Учебникалъул тIадехун бихьизабу-раб гьумералдаса кIиабилеб теорияб баян цIали.

IV. РагIаби битIун хисизаризе ругьун гьари (№ № 112, 113).

V. Дарсил хIасил гьаби.

6. 
   Рокъобе хIалтIи (№ 111).
   

I. Рокъобе кьураб хIалтIул хал гьаби (№ 111).

II. Cуалазе жаваблъун кколедухъ рагIаби хисизари (№ 115).

III. РагIаби хисизари ва рагIабазул дандраял гIуцIи (№ 116).

IV. БицанкIабазе жавабал рати (№ 114).

V. РагIул гIуцIиялъул разбор гьаби (№ 117).

VI. Рокъобе хIалтIи (117 хIалтIи лъугIизаби).

Калам цебетIезабиялъул 4 дарс

I. Тексталъулгун лъай – хъвай гьаби.

Гьал хадусел суалазе жаваб кьезе хIадурлъе:

ЦIалдохъабаз текст цIалула ва суалазе жавабал кьола.

Суалазе жавабал кьолаго, рагIабазул дандраял ва рагIаби мухI-канго хIалтIизариялде кIвар кьола: кIкIалал рагIалдегIан ана, кIкIа-лахъан кIанцIун бачIчIана, гъотI-дехун ккезабуна, буссун чIолаан, гIергIеди, кIкIалахъе тIурун ана.

Цо – цо рагIи ва рагIабазул дандрай, лъималаз мугъчIвазе, мугIа-лимас доскаялда хъвала. Хъвазе бегьула цо – цо предложениеги: Гьелъ бече гъотIодехун ккезабуна, ва, бацIидехун бегIерал лълъур-дулги руссинарун, чIана.

II. Лъабго бутIаялдасан гIуцIун букIин хIисабалдеги босун, текста-лъул анализ гьаби. (байбихьи (тIоцебесеб ва кIиабилеб суал), асли-яб бутIа (лъабабилеб суал), ахир (ункъабилеб суал).)

III. Текст цоги нухалъ цIали ва битIун хъваялде кIвар кьезе кко-лел рагIабазда тIад хIалтIи гьаби.

IV. Текст хъвай.

V. Тексталъул хал гьаби.
25 дарс

Тема. РагIул гIуцIиялъул хIакъалъулъ щвараб лъай гIаммлъизаби.

Дарсил мурад: кьибил цоял рагIабазулги рагIул магIнаял бутIаба-зулги хIакъалъулъ щвараб лъай камил гьаби; рагIул гIуцIиялъул разбор гьабизе бугеб бажари цебетIезаби.

I. Изложениялъулъ риччарал гъалатIазда тIад хIалтIи гьаби.

II. Тексталъул анализ гьаби ва рагIул гIуцIиялъул раз-

бор гьаби (№ 118).

III. Текст рекIехъе хъвай (№ 119).

IV. РагIаби магIнаял бутIабазде риххи (№ 120). (Бицун.)

V. РагIаби битIун хисизари (№ 123). (Бицун.)

VI. Дарсил хIасил гьаби (№ 124).

VII. Рокъобе хIалтIи (№ 122).
26 дарс

Тема. Контролияб диктант.

Дарсил мурад: аслуялъулъ гьаркьазул хиси ккарал рагIабиги геминатал гъорлъ ругел рагIабиги битIун хъвазе бугеб бажа-риялъул хал гьаби.