Литература бик1уси жузличи хасбарибси методикала пособие. Мях1ячкъала Сагаси Къаякент 2010 д


Тема 7. Багьираби – рух1ла давла сари



страница2/6
Дата11.10.2017
Размер0.96 Mb.
#32107
1   2   3   4   5   6
Тема 7. Багьираби – рух1ла давла сари.
Дарсла мурадуни: багьираби, рух1ла давла сарливан, мез давлачердирнила, жагадирнила ва чеалк1уси наслу бяркъес кумекли детарути г1яг1ниахълуми диънила кьадри аргъахъни;

Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: буч1антала халкьла мух1лила пагьмуличи диги мурхьдик1ахъни ва гьарзадирни.

Дарсла г1яг1ниахълуми: дарган мезличил дурадулхъути газетабазир, журналтазир къаршидиркути багьираби.
Дарсла каргьни.
I. Дурх1ни мурадуни аргъахъили, дарсличи х1ядурбарни.
Учитель. Делх1унраяв, дурх1ни! Ишбарх1ила дарсличиб нуша багьирабачила гъайдик1ех1е. Тетрадьлизи делк1унти буралаби урк1иличир далулрал, хала бег1тази хьардаили, халкьла буралаби дучирал, ахтардира бирех1е.

II. Хъули х1янчи ахтардибарни.
Тетрадьлизи делк1унти буралаби урк1иличир дурни ва хала бег1тази хьардаили, делк1унти халкьла буралаби баяндирни.
III. Багьираби – рух1ла давла диъниличила, илдани мез давлачердирнила, жагадирнила ва чеалк1уси наслу бяркъес кумекбирнила кьадричила ихтилат дураберк1ни.

Баян. Багьира – халкьла мух1лила пагьмула къант1си ца жура саби. Баьираби – жявх1ейчирад цализирад цали дурули, халкьли саркъахъибти, зайдик1ескаибти, дурх1ни духутили халабаахъес багьандан пикри бях1чиаэсти сек1ултала яра анц1букьунала, илдала бег1лара хасти лишанти гьандушибти хъарбаркьунира сари. Багьирабазиб багьес г1яг1ниси сек1ал бархьаначи бурули х1ебирар. Илала мерличир иличи мешути царх1илти диг1янати лишанти гьандуршу. Хасти лишанти гьандушибти сек1улти даргес багьандан, г1ях1ти багьудлуми ва пикриик1ес пагьму биэс г1яг1ниси саби

Багьирабанира, рух1ла давла сарливан, мез давлачердиру, жагадиру ва чеалк1уси наслулис бяркъ бедес кумекбиру.



IV. Тетрадьлизи сагаси тема, багьираличила баянти лук1ни.

V. Бек1ахъудиличила, бузериличила, миц1ирагличила ва арцантачила, т1абиг1ятличила, багьираби дуч1ни ва илдас жавабти дургни.
VI. Дарсла тема аргъилил ахтардибарни.


  1. Багьира или селис бик1ара?

  2. Багьираби мурт ак1убти?

  3. Сегъунти лишанти дух1надуцили дирарара багьирабазир?


VII. Тема кагахъни.
Ишбарх1и нушани аргъира.
1. Багьира – халкьла мух1лила пагьмула къант1си ца жура биъни. Баьираби – жявх1ейчирад цализирад цализи халкьли дурули саркъахъибти, зайдик1ескаибти, дурх1ни духутили халабаахъес багьандан пикри бях1чиаэсти сек1улти, илдала хасти лишанти гьандушибти хъарбаркьуни диъни.

2. Багьирабазиб багьес г1яг1ниси сек1ултала мерличир илдачи мешути царх1илти диг1янати лишанти гьандуршни. Хасти лишанти гьандушибти сек1улти даргес багьандан, г1ях1ти багьудлуми ва пикриик1ес пагьму г1яг1ниси биъни.

3. Багьирабанира, рух1ла давла сарливан, мез давлачердирни, жагадирни ва чеалк1уси наслулис бяркъ бедес кумекбирни.



VIII. Дурх1нала бажарди, пикрибак1ни кьиматлабарни.
IХ. Тетрадьлизи багьираби лук1ни ва идлас жавабти дургни.
1. Шин агарси мерличиб хIербиэс бирхIебиран.

2. Духути адамти сунечи гьуцIси, цархIилти мицIир жайс гьанра агарси.

3. МицIирхIели – мазачиб, ил белгьалли, инсайчиб.

4. Дикалли, гIяргIни дуган, хIейкалли – вацна бурцан.

5. Къярдаличиб хIебуар, тапван гербикIес бирар, камсилра кьут1барадли, ил шинни тIутIубикIар.

6. УрхI бухIнахIебухъахъес урца чарх ибкьаили, унзала гIелаб бусан.

7. Алав – кам, камла бухIнаб – варъа, варъала бухIнаб – уркIи, уркIила духIнар дурхIни, сагал сабухъ бакIахъес гIянжилизи кархути.

8. Кункси саби – пяхIул ахIен, журугси саби – тап ахIен, дуклуми хIейалра, урцес дигахъу.

9. Мурдали шадиб башан, хьурали кьяш ках1ейц1ан.

10. Илди гьанна цIа ахIен, гавла гулумти ахIен, сецад пусдикIаллира, илди я гIянжи ахIен.
Жавабти. 1. Бялихъ. 2. Белч1уди. 3. Гули. 4. Гурда. 5.Гидгари. 6. Гимицала. 7. Г1инц. 8. Пушяг1. 9. Гили. 10. Палда.
Х. Хъули х1янчи бедни. 1. Тетрадьлизи делк1унти буралаби урк1иличир дагьес.

8. Тема. М. Расулов «Бяжук хухула бебк1а»
Дарсла мурадуни: М. Расуловла «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведение гьар шайчибад руркъни; цализи цали багьираби лугахъули, дурх1нази багьираби тикрардирни.

Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: багьираби, рух1ла давла сарливан, чеалк1уси наслулис бяркъ бедес кумекбирнила кьадриличила дурх1нала бабагьуди мурхьбик1ахъни. М. Расуловла «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведениела кумекличил дурх1назир адамдешла, урк1ец1ила къилликъуни алк1ахъни.

Дарсла г1яг1ниахълуми: 5 классла Даргала литература бик1уси жуз, М-Р. Расуловла сурат, илини делк1унти жузи, Кубачила устнала ваях1ла суратуни.
Дарсла каргьни.
I. Дурх1ни мурадуни аргъахъили, дарсличи х1ядурбарни.
Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нуша багьирабачила баянти тикрардирех1е. Тетрадьлизи делк1унти багьираби урк1иличир дурех1е ва М. Расуловла «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведение гьар шайчибад руркъех1е.
II. Хъули х1янчи ахтардибарни.
Тетрадьлизи делк1унти багьираби тикрардарни ва хала бег1тази хьардаили, делк1унти багьирабас жавабти дургни.
III. Тетрадьлизи сагаси тема М. Расуловла «Бяжук хухула бебк1а» лук1ни ва писательла г1ямруличила баянти аргъахъни.
Даргала пагьмучевси писатель Мях1яммад-Расул Расулов ак1убси сай 1936 ибил дуслизив Г1ярбук1ла шилизив мургьи-арцла устала хъалибарглизив. Гьар сек1ал багьес дигуси, сак1убси, масхурти дигуси М. Расуловли ДГУ таманаили, сай ак1убси шилизив муг1яллимли узули калун. К1инайс илини Москвализиб М. Горкийла уличилси Литературный институтлизирти Чебях1си даражала курсани делч1ун. таманаъни.

Гьанна ил Дагъиста жузала издательствола директор сай.

Сунела произведениебазир М. Расуловли мургьи-арцла устнала г1ямру сипатдариб. Г1ямру г1ях1лашал дарсдирниличи сунела хьул чебаахъиб.

Мях1яммад-Расулли имц1аливан дурх1начила ва жигьилтачила лук1ули сай. Илала «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси хабар, «Чанкур» бик1уси повесть, «Дубурла михик1 вава», «Черрерхи, неш» буч1антас дебали г1ях1дизурти произведениеби сари.



IV. «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси хабар буч1ни. Текстлизир къаршидиркути ва сноскализир чедаахъибти сагати дугьбачи пикри бях1чииъни, илди баяндирни ва тетрадунази лук1ни.
V. Дарсла темаличила ихтилат дураберк1ни. Суалти ва х1янчурби.


  1. «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведениела бут1акьянчиби чихъали саби? Се барес арх1яличи дурадулхъули илди?

  2. Илар сегъулали чериахъули Бяжук хуху?

  3. Хъулкидеш дирути произведениела бут1акьянчибачила хала нешли буруси хабарличи лех1изурси дурх1яла сегъунти пикруми ак1уба?

  4. Х1ушала пикри х1ясибли, Бяжук хуху карушни бархьсив? (Иличила х1ушала пикруми дурая).

  5. Хабар х1ясибли сурат барая.


VI. Дарсла тема аргъилил ахтардибарни. Тема кагахъни. Литературала хабарличила баянти дурни.

Хабурти дирар халкьла ва литературала. Литературала хабурти писательтани лук1ути сари, илдала автор лев. Халкьла ва литературала хабуртала бух1набуцлизир, белшнилизир ва мезлизир мешудешуни лер. Илди сари: хабуртала бех1бихьуд, дугьбала делхъх1еделхъути цалабикуни пайдаладирни, анц1букьунала гьаладях1 дашни, анц1букьуни ахирличи диркни.
Ишбарх1и нушани аргъира.
1. «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведениела бут1акьянчиби хиви диг1ес, х1ярамси, шилтахъси арх1яличи дурадухъи диъни.

2. Вишт1аси дурх1ялисра хала нешла хабарлизибти геройтала лайикьагарси баркьуди тамашабилзули биъни.

3. Хъулкидеш дирути бут1акьянчибас сегъуналра вайдеш х1ебарибси Бяжук хухучи вишт1аси дурх1ялара буч1анталара урк1ец1идулхъули диъни.

VII. Дурх1нала бажарди, пикрибак1ни кьиматлабарни.
VIII. Хъули х1янчи бедни. 1. «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведение г1ях1ил белч1ес ва ролани х1ясибли чебаахъес. Сценкала бут1акьянчибани г1яг1нитигъунти палтар, маскаби, суратуни далкьаахъес.
9. Тема «М. Г1ях1мад. Пях1ли буаб иш дунъя»
Дарсла мурадуни: «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведение ролани х1ясибли чебаахъни. М. Г1ях1мадла биография рукъни. «Пях1ли буаб иш дунъя» бик1уси назму баянбарни.

Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: Мунги Г1ях1мадла творчестволичи буч1антала диги мурхьдик1ахъни.

Дарсла г1яг1ниахълуми: Мунги Г1ях1мадла потрет. Г1ярбук1ла шила ва мургьи-арцла устала ваях1ла жура-журала суратуни.
Дарсла каргьни.
I. Дурх1ни мурадуни аргъахъили, дарсличи х1ядурбарни.
Учитель. Ишбарх1ила дарсличир нушани «Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведение ролани х1ясибли чебиахъех1е. М. Г1ях1мадла биография руркъех1е. «Пях1ли буаб иш дунъя» бик1уси назму баянбарех1е.
II. Хъули х1янчи ахтардибарни.
«Бяжук хухула бебк1а» бик1уси произведение ролани х1ясибли чебаахъни.
III. Декорация ва дурх1нала бут1акьяндеш кьиматладарни.
IV. Тетрадьлизи сагаси тема М. Г1ях1мадла биография (1863 – 1915 д.д.) ва «Пях1ли буаб иш дунъя» бик1уси назмула у лук1ни.

V. Сагаси тема баянбарни ва «Пях1ли буаб иш дунъя» бик1уси назму саркъахъили буч1ни.
Даргала далайси Мунги Г1ях1мад ак1убси сай 1863 ибил дуслизив Г1ярбук1ла шилизив мургьи-арцла устала хъалибарглизив. Гьар сек1ал багьес дигуси, сак1убси, масхурти дигуси урши лебтасалра дигахъи. Бег1тани илизи устадешличил барх динна багьудира касахъес кьасбарибсири. Амма далуйти цах1надирхъес пагь лебси уршили далуйтачил чула шанти разибирулри.

Вишт1али вирух1елил, 5 дус виубх1ели, илала неш ребк1ибсири. Илала дудеш царх1ил хьунуйчи хъайчикайибмад, Г1ях1мадлис кьут1кьути г1ямру дех1дихьибтири. Кьац1ли велкъес имканагарси ц1уръа уршили бег1 гьалаб ишгъуна далай цах1набяхъибсири.

Убай абала кьяркьдеш,

Дудешлара сукъурдеш.

Иш кьац1ара бишт1адеш,

Нусилара бук1улдеш.

Халаваибх1ели, ил гьарли-марси мургьи-арцла уста ветаур. Амма халкьла урк1базив далайла машгьурси уста сайливан калун.

Сунела далуйтазиб Мунги Г1ях1мадли мургьи-арцла устнала г1ямру сипатдариб ва бархьдеш агарси дунъя бат1ун, ил г1ях1лашал барсбирниличи сунела хьул чебаахъиб.


Пях1ли буаб иш дунъя


Пях1ли буаб иш дунъя,

Кепеклизи агара,

Цала вец1ал х1яка лер,

Цала цалра агара.


Цала вец1ал хьунул леб,

Дила цалра агара.


Х1ябилра анц1букьи леб

Пях1ли буъла иш дунъя.


Цала мургьи лер, арц лер,

Устнира бузахъули.

Ну левра мургьила шин

Дубсиличи черт1ули.





VI. Текстлизир къаршидиркути сагати дугьби баяндирни ва тетрадунази лук1ни.
Пях1ли буаб – беткахъаб.

Дубси – х1унт1ен-бухъут1а журала мегь (медь)
VII. Дарсла темаличила ихтилат дураберк1ни. Суалти ва х1янчурби.


  1. «Пях1ли буаб иш дунъя» или поэт сен вик1уси?

  2. Ишбарх1ила г1ямрулизир назмулизир гьандушибти баянти къаршидиркулив?

  3. «Кепеклизи агарси» дунъя гьанна сецадла барсбиубли?


VIII. Дарсла тема аргъилил ахтардибарни. Тема кагахъни.
Ишбарх1и нушани аргъира:
Даргала далайси Мунги Г1ях1мад 1863 ибил дуслизив Г1ярбук1ла шилизив мургьи-арцла устала хъалибарглизив ак1убси виъни.

Вишт1али вирух1елил, ил 5 дус виубх1ели, илала неш ребк1ни. Илала дудеш царх1ил хьунуйчи хъайчикайибмад, Г1ях1мадлис кьут1кьути г1ямру дех1дихьни. Кьац1ли велкъес имканагарси ц1уръа урши далуйти цаладирхъес вех1ихьни.

Халаваибх1ели, ил гьарли-марси мургьи-арцла уста ветаъни ва халкьла урк1базив далайла машгьурси уста сайливан кални.

Сунела далуйтазиб Мунги Г1ях1мадли мургьи-арцла устнала г1ямру сипатдарни ва бархьдеш агарси дунъя бат1ни.


IХ. Дурх1нала бажарди, пикрибак1ни кьиматлабарни.
Х. Хъули х1янчи бедни. 1. М. Г1ях1мадла биография бяркъес ва «Пях1ли буаб иш дунъя» бик1уси назму урк1иличиб багьес. Г1ярбук1ла шила яра мургьи-арцла устала ваях1ла суратуни дарес.
II – ибил четверть

10. Тема: «Кочхюрлан Сяг1ид».
Дарсла мурадуни: Мунги Г1ях1мадла творчество тикрарбарни. «Кочхюрлан Сяг1ид» бик1уси тема аргъахъни.

Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: дарган мезличи, Кочхюрлан Сяг1идла творчестволичи дурх1нала диги адилкьни.

Дарсла г1яг1ниахълуми: Дагъиста халкьла гьаларла г1ямру сипатдирути суратуни, Кочхюрлан Сяг1идла назмурти.
Дарсла башри:
I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбирни.
II. Хъули х1янчи ахтардибирни. Х1ергъибти суалти баяндирни.
Мунги Г1ях1мадла биография ва творчество тикрарбарни. «Пях1ли буаб иш дунъя» бик1уси назму урк1иличиб бурни. Г1ярбук1ла шила ва мургьи-арцла устала ваях1ла суратуни х1ердарни.
III. Сагаси тема аргъахъни.
Кочхюрлан Сяг1ид – лезгибала машгьурси ашуг – поэт сай. Ил ак1убси сай Кюрила ханстволизибси (Гьанна Курахла районнизибси) Кочхюр бик1уси шилизив. Ил уч1ахъес мадрасализи вархьибсири, амма илис ил таманбарес имканх1ебак1иб: бег1ти бебк1или, ил ц1уръавиуб. Беркеси кьац1 баргес багьандан ил Азербайджайзи ваиб. Илабти ашугуначил тянишиуб.

Хъули чарухъунх1ели, Сяг1идли ханани, давлачебти пужбири, илдани мискинтачи дирути гуж-зулмурти чедиахъи.

Илала далуйти г1ях1х1едизур Кюрила вег1бек1 Сурхай ханнис. Кочхюрлан Сяг1идли сунела назмуртазир Сурхай ханна зулмукардеш ва х1иллакардеш чедаахъиб. Илбагьандан ханни буйрукъбарили, сунечи ашуг кахъибсири ва илала х1улби адит1унтири.

Сяг1ид ханнис мут1иг1х1ек1иб ва «Мурсалханничи ляг1нат» бик1уси назму цалабяхъиб. Ил образ ца Сурхай ханнацун ах1ен. Лебилра итх1елила хананала образ сабри илбагьандан назмулис ашугли «Мурсалханничи ляг1нат» бик1уси у бедили сай.


IV. Назму саркъахъили буч1ни.
V. Х1ергъути дугьби бяандарни ва тетрадунази лук1ни.
Ашуг – далайчи, поэт.

Булбул – чат1нала журала арцан, сабира востокла халкьанала далуйтазиб даим гьанбуршуси.

Саз – лезгибала макьамти дирхъуси г1яг1ниахъала.
VI. Сагаси дарс аргъилил ахтардибарни.


  1. Ашугли Мурсалхан сегъунали чейахъули?

  2. Илини дирути гуж-зулму секьяйда чедаахъили?

  3. Сегъунти гуж-зулму чекайули давлачебтани мискинтачи? (Илдачила бурути тугъи даргая ва сагадан делч1еная).


VII. Дарсла итогуни каъни. Дурх1нала бажарди ва багьудлуми кьиматладирни. Илди сагати багьудлуми касахъес гьирбирни.
Ишбарх1и нушани аргъира.
Кочхюрлан Сяг1ид – лезгибала машгьурси ашуг – поэт виъни. Ил Кюрила ханстволизибси (Гьанна Курахла районнизибси) Кочхюр бик1уси шилизив ак1убси виъни. Бег1ти бебк1или, ил жявли ц1уръавиъни. Беркеси кьац1 баргес багьандан ил Азербайджайзи укьни. Ишабти ашугуначил Сяг1ид тянишиъни.

Хъули чарухъунх1ели Сяг1идли сунела назмуртазир Сурхай ханна зулмукардеш ва х1иллакардеш чедаахъни. Илбагьандан ханни буйрукъбарили, илала х1улби адит1ни.

Сяг1ид ханнис мут1иг1х1ек1ни ва «Мурсалханничи ляг1нат» бик1уси назму цалабяхъни. Ил образ ца Сурхай ханнацун ах1и, лебилра итх1елила хананала образ биъни ва илбагьандан назмулис ашугли «Мурсалханничи ляг1нат» бик1уси у бедни.
VIII. Хъули х1янчи бедни. Кочхюрлан Сяг1идла биография бяркъес, ашугла «Мурсалханничи ляг1нат» бик1уси назму саркъахъили белч1ес ва назмулис г1ергъи гибти суалтас жавабти х1ядурдарес. «Далайа, далайчи» бик1уси назмура белч1ес.
11. Тема «С. Г1ябдуллаев. Дуц1рум»
Дарсла мурад: Сайгид Г1ябдуллаевла биография ва творчество руркъни ва «Дуц1рум» бик1уси назму саркъахъили буч1ни ва назмулис г1ергъи гибти суалтас жавабти лугни.

Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: Сайгид Г1ябдуллаевли делк1унти жузачи дурх1нала диги адилкьни.

Дарсла г1яг1ниахълуми: Сайгид Г1ябдуллаевла сурат ва илини делк1унти жузи, словарьти.
Дарсла башри:
I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбирни.


  1. Хъули х1янчи ахтардибирни.

Кочхюрлан Сяг1идла биография чеббурни. Ашугла «Мурсалханничи ляг1нат» бик1уси назмула бек1 мягна белгибарни. саркъахъили «Далайа, далайчи» бик1уси назму буч1ни.


III. Сагаси тема аргъахъни.
Сайгид Г1ябдуллаев машгьурси г1ялим ва педагог вирусири, пагьмукар писательра сайри. Сайгид Г1ябдуллаев ак1убси сай 1903 дуслизив Даргала округла Мух1ела шилизив, кьадила хъалибарглизив. Дудешли хъайг1ив уч1ахъули, пагьмукар Сайгидли вишт1ах1елил халаси багьуди касибсири, илини чекайзурли дяркьур г1ярабла мез ва поэзия.

20 ибти дусмазив, учительтала курсанира делч1и, Сайгид Дагъиста Академияла филиаллизибси историяла, мезла ва литература институтлизи г1илмула х1янчизарли катурсири, илав узра узусири, пединститутлизив даргала мезла ва литерала преподавательла х1янчира бузахъусири.

Илх1ели ил дебали сабухъчевли узусири назмурти ва хабурти лук1нилизивра. Илини делк1унти хабурти ва назмурти даргала школабазир дурх1нани дигиличил дуч1ули сари. Дурх1нас дебали г1ях1дизурти произведениеби сари Сайгидла «Канилис дарман», «Мусахъай» бик1ути хабурти.

С. Г1ябдуллаевли даргантас цаибти литературала ва мезла учебникуни дуракаиб. «Урус мезла ва дарган мезла словарь», «Дарган мезла орфографияла словарь» дуракаиб. Илини ват1айчи дигили диц1ибти дахъал назмуртира делк1ун.


IV. Сайгид Г1ябдуллаевла биографияличила ва творчестволичила къант1ти баянти тетрадунази лук1ни. (1903 – 1952)
V. «Дуц1рум» бик1уси назму саркъахъили буч1ни.
VI. Х1ергъути дугьби бяандарни ва тетрадунази лук1ни.
Дегъли – заб х1едарили, ванза берубли.

Х1унзи – кьац1дашути миц1иркьянти (Слепни. Илдала сурат чебаахъесра вирар).

Гяргярбик1ули – дебали буц1арбик1ули.

Ц1ярц1ярбик1ули – х1улби изесли, лямц1бик1ули, шалабик1ули.

Къярд – къадаван мурхьси, гьарзаси мер.

Ик1ат1иб – ик1 мерличиб.

Мура далкьули мура удиррчедирули, дурахъули.
VII. Сагаси дарс аргъилил ахтардибарни.


  1. Дуц1румла сурат се тях1ярли сипатбирули назмулизиб?

  2. Дурх1ни сен разили дуц1румличи?

  3. Сегъунти х1янчи дирули хъубзурани дуц1румлизир? (Илдачила бурути тугъи даргая ва сагадан делч1еная).


VIII. Х1улк1уси манзил. Дурх1нази бамсриихъахъни.

Чакар
Варъали рукул Чакар

Ибан т1уйчил гьак1рик1ар,

Узизи буйрухърик1ар:
– Неш рик1ар: «Г1ях1мад, – рик1ар,

Х1у шичи укьен, – рик1ар,

Хъалира бушка, – рик1ар.
– Г1ур, – рик1ар, – даим, – рик1ар, –

Умули вашен, – рик1ар, –

Дурсрира делч1ен, – рик1ар.
– Г1ур, – рик1ар, – дагван, – рик1ар,

Къяна мабурид, – рик1ар, –

Къавгъа мадирид, – рик1ар.

– Х1у, – рик1ар, – г1ях1си, – рик1ар,

Урши ветаи, – рик1ар,

Илх1ели дигарцада

Варъара лугас», – рик1ар.
IХ. Назмулизир тикрардик1ути дугьби дургни. Вег1ла гъайлизир илкьяйда дугьби тикрардирес асух1ебирниличила дурх1нази аргъахъни.
VII. Дарсла итогуни каъни.
Ишбарх1и нушани аргъира:
Сайгид Г1ябдуллаев машгьурси г1ялим, педагог, пагьмукар поэт ва писатель виъни. Сайг1ид Г1ябдуллаев 1903 дуслизив Даргала округла Мух1ела шилизив, кьадила хъалибарглизив ак1убси виъни.

20 ибти дусмазив, учительтала курсанира делч1и, Сайгид Академия Дагъиста филиаллизибси историяла, мезла ва литература институтлизи г1илмула х1янчизарли узни. Ил дебали сабухъчевли назмурти ва хабурти лук1нилизивра узни. Илини делк1унти хабурти ва назмурти даргала школабазир дурх1нани дигиличил дуч1ули диъни.

С. Г1ябдуллаевли даргантас цаибти литературала ва мезла учебникуни дуракаъни. «Урус мезла ва дарган мезла словарь», «Дарган мезла орфографияла словарь» дуракаиъни. Илини ват1айчи дигили диц1ибти дахъал назмуртира делк1ни.
VIII. Дурх1нала бажарди ва багьудлуми кьиматладирни.
Хъули х1янчи бедни. Сайгид Г1ябдуллаевла биография багьес, «Дуц1рум» бик1уси назму саркъахъили белч1ес ва назмула 4 тахта урк1иличир дагьес.

12. Тема З. Зулпукьаров «Бурямлизиб»
Дарсла мурад: З. Зулпукьаровла биография руркъни ва «Бурямлизиб» бик1уси хабар саркъахъили буч1ни ва нлис г1ергъи гибти суалтас жавабти лугни.

Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: даргала литератураличи дурх1нала диги адилкьни.

Дарсла г1яг1ниахълуми: Зулпукьар Зулпукьаровла сурат ва илини делк1унти жузи, «Гьалмагъдеш» бик1уси журнал.
Дарсла башри:
I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбирни.
II. Хъули х1янчи ахтардибирни.
Сайгид Г1ябдуллаевла биография чеббурни. «Дуц1рум» бик1уси назму саркъахъили буч1ни ва назмула 4 тахта урк1иличир дуч1ни, назмулис г1ергъи гибти суалтас жавабти лугни.
III. Сагаси тема аргъахъни.
Даргала машгьурси писатель З. Зулпукьаров ак1убси сай Мях1ячкъала шпгьарлизив къуллукъла адамла хъалибарглизив. Илини «Дубуртазиб савлила шала» бик1уси жуз белк1унсири, сабира дарган, лезгин, азербайджан ва урус мезаначил дурабухъунсири. Илис г1ергъи дарган мезличил дурабулхъуси «Гьалмагъдеш» бик1уси журналлизир «Сунела хъалибарглизиб», «Дубурлантала ламус» бик1ути повестуни ва хабурти дурадухъун. Илини делк1унтири «Арзибси г1янд», «Гьалмагъунала урк1би» пьесабира.

З. Зулпукьаров чумал дус спортла, «Труд» обществола тренерли узули калунсири. Сунес дебали спортра спортли биркьути адамтира дигух1ели, илини Дунъяла чемпионти Сали-Сулайбайчила ва Г1яли Г1ялиевличила повестуни делк1ун.

Ишбарх1и нушани буч1ех1е З. Зулпукьаровли белк1унси «Бурямлизиб» бик1уси хабар.

IV. З. Зулпукьаровла биографияличила ва творчестволичила къант1ти баянти тетрадунази лук1ни. (1927)
V. «Бурямлизиб» бик1уси хабар саркъахъили буч1ни.
VI. Х1ергъути дугьби бяандарни ва тетрадунази лук1ни.
Хужаим – вег1 бек1.

Зоотехник – миц1ирагличи х1еруди бузахъуси, илди арадирахъуси адам.

Дурзам – мазала х1енкь.

Варгьи – бук1унани забх1ели яра буг1ярх1ели чеди челгьуси палтар (Бурка).

Къардрухъи – тякрухъи, х1усрухъи.
VI. Сагаси дарс аргъилил ахтардибарни. Суалти ва х1янчурби.


  1. Сегъуна сайри Аминатла хала дудеш?

  2. Хала дудешличи Аминат сен рак1ибсири?

  3. Хала дудешли Аминатличи сен дурзам хъарбарибсири?

  4. Секьяйда бурямлизибад дурзам берцахъиба рурсили?

  5. Аминат сегъуна хасиятла рурси саррил, хабар бурая.



VII. Дарсла итогуни каъни.
Ишбарх1и нушани аргъира:
Даргала машгьурси писатель Зулпукьар Зулпукьаров Мях1ячкъала шпгьарлизив къуллукъла адамла хъалибарглизив ак1убси виъни. Илини «Дубуртазиб савлила шала», «Сунела хъалибарглизиб», «Дубурлантала ламус» бик1ути повестуни ва хабурти, «Арзибси г1янд», «Гьалмагъунала урк1би» бик1ути пьесабира делк1ни.

З. Зулпукьаровлис дебали спортра спортли биркьути адамтира дигух1ели, Дунъяла чемпионти Сали-Сулайбайчила ва Г1яли Г1ялиевличила повестуни делк1ни.

З. Зулпукьаровла «Бурямлизиб» бик1уси хабарлизирси рурси Аминат дебали духуси, сунечи хъарбикибси х1янчи бажардиличил таманиуси рурси риъни. Илала хала дудеш урехи агарси адам, бук1уннна саниг1ят халати дигиличил бузахъуси адам виъни. Ил Аминатличила мурталра пикриик1ули виъни.

VIII. Дурх1нала бажарди ва багьудлуми кьиматладирни.
IХ. Хъули х1янчи бедни. З. Зулпукьаровла биография багьес ва «Бурямлизиб» бик1уси хабар чеббурес. Суратик1ес балусини мукьара някъбази буцибси Аминатла сурат барес.
13. Тема ва бек1 мяг1на

Дарсла мурад: «Произведениела тема ва бек1 мяг1на руркъни.

Дурх1нас бяркъ бедлугнила мурад: даргала литератураличи дурх1нала диги адилкьни.

Дарсла г1яг1ниахълуми: мукьара някъбази буцибси Аминатла дурх1нани дарибти суратунала выставка.
Дарсла башри:
I. Дурх1ни дарсличи х1ядурбирни.


  1. Хъули х1янчи ахтардибирни.

З. Зулпукьаровла биография ва «Бурямлизиб» бик1уси хабар чеббурни. Суратбик1ес балутани дарибти мукьара някъбази буцибси Аминатла суратуни х1ердарни.


III. Сагаси тема аргъахъни.
Гьарилра лирературала произведениела тема ва бек1 мяг1на лерти сари. Писательли сунела произведениелизиб селичила бурулил, сегъуна масъала гьала т1ашбалтулил – илис тема или бик1ар.

Хабар, повесть яра царх1ил произведение белк1ес гьалав писатель пикриулхъули вирар, сунени произведениелизир чедаахъес дигути, сунени г1ямрулизир чедаибти яра чех1еруди бузахъули х1исаблизи касибти анц1букьуначила.

Х1якьикьатлизир кадиркути дебали мяг1ничерти яра дибг1ян-хъяшти, адамтас пайдалати яра зараллати г1ях1ти яра вайти, урла яра ишх1елла, урк1ец1ила яра зулмула баркьудлуми ва г1ямрула царх1илти шалуби пикридарили сунела произведениеби цаладирхъу. Сунела г1ямрулизир чедаибти лерилра анц1букьуназирад произведениелизир диэсти, х1якьикьатлашал х1екьти масъулти чедаахъес ва илдачила сунела пикри бурес кьасбирули вирар.

Масала. З. Зулпукьаровла «Бурямлизиб» бик1уси хабарлизиб хала дудешли Аминатличи дурзам хъарбариб. Урехиагарси рурси Аминатли бурямлизибад дурзам берцахъиб. Илала хала дудешра урехиагарси, бук1уннна саниг1ят халати дигиличил бузахъуси адам Аминатличила мурталра пикриик1ули сай. Хабарлизир лер хури, маза, бишт1аси мукьара, адамтала бузери.

Произведениела


Каталог: http schools -> 1721 -> Novokayakent -> admin -> ckfinder -> core -> connector -> php -> connector.phpfck user files -> files
files -> Мезличила баянти
files -> Кьурбанова Дарган мезла кружок бирнила методика Мях1ячкъала 2010 д
http schools -> Рабочая программа По учебному курсу «Родного языка» 6 класс «Дагъистан Республикаялъул лъайкьеялъул ва г1елмияб министерствоялъ тасдикъ гьабураб»
http schools -> Рабочая программа по родной литературе для 8 класса 2014-2015 учебный год 8 класс (68 саг1ат) 8 калам цебет1езаби
http schools -> Театрализованная игра: «Шамилил хъала»
http schools -> Старшая группа
http schools -> Рабочая программа по родной литературе для 11 класса 2014-2015 учебный год программаялъе баян
files -> 1. Нешличила пикруми
files -> Г1яйша Кьурбанова Халкьла мух1лила пагьму
files -> Дарган мезличи хасбарибси методикала пособие


Сподели с приятели:
1   2   3   4   5   6




©obuch.info 2024
отнасят до администрацията

    Начална страница