*búrtú/búrtü è *búrtva

Æèâêà Êîëåâà-Çëàòåâà

Çíà­÷å­íè­åòî ‘õðàëóïà, â êî­ÿòî æè­âå­ÿò ãîð­ñ­êè ï÷å­ëè’ íà ïñë. *bútrü/*búrtú îáèê­íî­âå­íî ñå èç­âåæ­äà ÷ðåç ñú­ïîñ­òà­âÿ­íå­òî ñ ëàò. forare, ñò.-âèñ.-íåì. borôn ‘ïðîâúðòâàì, ïðî­áè­âàì ñúñ ñâðå­äåë’ îò ïúð­âî­íà­÷àë­íî çíà­÷å­íèå ‘èç­äúë­áà­íà äóï­êà’ (!) [Áåðíåêåð 1908: 109; Ïðåîáðàæåíñêè: 38; Ñëàâñêè 1952 - 1956: 27; Ôàñìåð 1986, ò. 1: 198; Ìàõåê 1971: 69; ÏÐ, ò. 3: 423; ÅÐÑÅ, ò.3: 133]. ÅÐÑÅ èç­âåæ­äà çà íå­çàñ­âè­äå­òåë­ñ­ò­âà­íèÿ ïðàñ­ëà­âÿí­ñ­êè ãëà­ãîë *búrti, îò êîé­òî áè òðÿá­âà­ëî äà å îá­ðà­çó­âà­íî íàç­âà­íè­åòî *búrtú/*búrtü è êîé­òî å ôîð­ìàë­íî òúæ­äåñ­ò­âåí íà ëèò. burti ‘âðà­÷ó­âàì, ÷à­ðî­äåéñ­ò­âàì’, ïúð­âî­íà­÷àë­íî çíà­÷å­íèå ‘ïðà­âÿ ðåçêè, èç­ðÿç­âàì’, à çíà­÷å­íè­åòî ‘âðà÷óâàì’ íà ëè­òîâ­ñ­êèÿ ãëà­ãîë ðàç­ã­ëåæ­äà êà­òî âòîðè÷íî, ïðî­èç­âîä­íî îò ‘ïðà­âÿ ðåçêè, èç­ðÿç­âàì’.

 ïîä­ê­ðå­ïà íà òî­âà øè­ðî­êî ðàç­ï­ðîñ­ò­ðà­íå­íî­ åòè­ìî­ëî­ãè÷­íî ñâúð­ç­âà­íå íà ïñë.*búrtú/*búrtü ‘õðàëóïà â äúðâî, â êîÿòî æèâåÿò ãîðñêè ï÷åëè’, ëèò. burtas ‘âðà÷óâàíå, ÷àðîäåéñòâî, æðåáèé’ è ñò.-â.-íåì. borôn ‘ïðîâúðòâàì, ïðîáèâàì ñúñ ñâðåäåë’ Î. Í. Òîïîðîâ ïðà­âè ïà­ðà­ëåë ñ èç­ðà­çà îò ×åðíîðèçåö Õðàáúð: ўчрьтами и рıзами чьтıх© и гатаах©, погани с©ще, êî­åòî ñïî­ðåä íå­ãî äà­âà îñ­íî­âà­íèå äà ñå ãî­âî­ðè çà “êà­òå­ãî­ðè­ÿòà ãîð­ñ­êè ï÷å­ëà­ðè – ãàäàòåëè, êàê­òî çà áàëòèéñêèòå, òà­êà è çà ñëà­âÿí­ñ­êè­òå ïëå­ìå­íà” [Òîïîðîâ 1975: 267]. ßâíî çíà­÷å­íè­åòî íà ñòà­ðî­áúë­ãàð­ñ­êèÿ ãëà­ãîë гатати, âå­ðî­ÿò­íî ïîä âëè­ÿíèå íà ñúâ­ðå­ìåí­íî­òî çíà­÷å­íèå íà ãëàãîëà, å âúç­ï­ðè­åòî êà­òî ‘ãàäàÿ, ïðî­ðî­êó­âàì’. Òà­êî­âà å è òúë­êó­âà­íå­òî ìó ñïî­ðåä ÐÑÅ [ÐÑÅ 1966: 391]. Àêî ñå èç­õîæ­äà îáà­÷å îò ïî-øè­ðî­êèÿ êîí­òåêñò íà ïèñ­ìå­íèÿ ïàìåòíèê, îò ìî­äå­ëà íà àíòèòåçàòà, íà îñ­íî­âà­òà íà êî­ÿòî å èç­ã­ðà­äå­íî äà­äå­íî­òî èçðå÷åíèå, êàòåãîðè÷åí èç­âîä çà ãà­äà­åíå ïî ðåç­êè åä­âà ëè ìî­æå äà ñå íàïðàâè:

Прıжде... п о г а н и с©ще - к р ъ с т и в ш е же с¯. не имıх© книгъ. нъ ў

ч р ь т а м и и р ı з а м и - р и м ь с к а м и и г р ъ ч ь с к ы м и п и с м е н ы

ч ь т ı х © и г а т а а х © - н©ждаах© с¯ п ь с а т и словıнск© речь.

Îñâåí òî­âà ïðè ïðåä­ñ­òà­âå­íî­òî åòè­ìî­ëî­ãè­çè­ðà­íå íà ïñë. *búrtünikú è ëèò. burtininkas çà ñå­ìàí­òè÷­íà âðúçêà, ïðî­ÿâÿ­âà­ùà ñå â ñú­ùåñ­ò­âó­âà­ùè­òå ïðåä­ñ­òà­âè ó ñëà­âÿ­íè­òå çà ãîð­ñ­êè­òå ï÷å­ëà­ðè êà­òî ãà­äà­òå­ëè, íå áè ìîãëî äà ñå ãîâîðè, çàùîòî, àêî ëèò. burtininkas ñå ðàç­ã­ëåæ­äà êà­òî ïðî­èç­âîä­íà îò burtas ‘âðà÷óâàíå, ÷àðîäåéñòâî, æðåáèé’ < burti ‘âðà÷óâàì, ÷àðîäåéñòâàì’, çíà÷åíèåòî íà êîÿòî îò ñâîÿ ñòðàíà ñå ðàçãëåæäà êàòî ïðîèçâîäíî îò ‘ïðàâÿ ðåçêè, èçðÿçâàì’, òî çà ïñë. *búrtünikú ñå ïðåä­ëà­ãà ìî­òè­âè­ðà­íîñò îò ïñë.*búrtú ‘õðà­ëó­ïà â äúðâî, â êî­ÿòî æè­âå­ÿò ï÷å­ëè’ (< ‘èç­äúë­áà­íà äóï­êà’) < *búrti ‘ïðàâÿ ðåçêè, èçðÿçâàì’, ò. å. â îñíîâàòà íà äâåòå ôîðìè ëåæè åäèí è ñúù ãëàãîë, íî ñ ðàçëè÷íè çíà÷åíèÿ, ìåæäó êîèòî âðúçêàòà å ìåòîíèìè÷íà, îñíîâàâàùà ñå íà àñîöèàöèÿ ïî ñúñåäñòâî. Êàçàíî ñ äðóãè äóìè, â åâîëþöèÿòà íà ïñë. *búrtünikú íå ñå ïðåäïîëàãàò äåðèâàöèîííè îòíîøåíèÿ ñ ôîðìà ñúñ çíà÷åíèå ‘âðà÷óâàì’.

Âúâ âðúçêà ñúñ ñú­ùåñ­ò­âó­âà­ëè­òå ïðåä­ñ­òà­âè ó ñëà­âÿ­íè­òå çà ãîð­ñ­êè­òå ï÷å­ëà­ðè êà­òî ãàäàòåëè, çà êî­åòî ñòà­íà âúï­ðîñ ïî-ãîðå, à ñú­ùî è ñ åâî­ëþ­öè­ÿòà íà ñå­ìàí­òè­êà­òà íà íàç­âà­íè­åòî bièiulis (‘ï÷åëàð’  ‘ïðèÿòåë’)², e óìåñ­ò­íî äà ñå öè­òè­ðà Òðóáà÷îâ, ñïî­ðåä êî­ãî­òî “åòè­ìî­ëî­ãè­÷åñ­êî­òî çíà­÷å­íèå íà äó­ìà­òà ïðåä­ñ­òàâ­ëÿ­âà íå ñà­ìî èñ­òî­ðè­÷åñ­êè èíòåðåñ... íî å è êëþ÷ êúì ðàç­áè­ðà­íå­òî íà ñúâ­ðå­ìåí­íà­òà ñå­ìàí­òè­êà íà äóìàòà, â êî­ÿòî åòè­ìî­ëî­ãè­÷åñ­êî­òî çíà­÷å­íèå ìî­æå äà ñå âúçïðîèçâåæäà... Äðåâíèòå âðúçêè... ëà­òåíò­íî æè­âå­ÿò è ïå­ðè­îäè÷­íî ñå ìàð­êè­ðàò â óïîò­ðå­áà­òà íà äó­ìà­òà” [Òðóáà÷åâ 1980, ñ. 9, 11].  òîçè äóõ ìîæå äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å è äðåâíèòå ìèòîëîãè÷íè ïðåäñòàâè ñå ñúõðàíÿâàò â åçèêà ìàêàð è â ñêðèòà è âèäîèçìåíåíà ôîðìà, êàòî ïðîäúëæàâàò äà îïðåäåëÿò ñïåöèôèêàòà â ñåìàíòèêàòà íà äóìèòå.

Ùî ñå îò­íà­ñÿ äî ïðî­èç­õî­äà è ñå­ìàí­òè÷­íà­òà åâî­ëþ­öèÿ íà ëèò. burti ‘âðà­÷ó­âàì, ÷àðîäåéñòâàì’, å âúç­ìîæ­íà ñëåä­íà­òà õèïîòåçà. Àêî ñå èç­õîæ­äà îò ôîð­ìàë­íà­òà áëè­çîñò ìåæ­äó ëèò. burti ‘âðà­÷ó­âàì, ÷à­ðî­äåéñ­ò­âàì’ è burbti, burbëti ‘íå­ÿñ­íî ãî­âî­ðÿ, áðúòâÿ’ (ôîð­ìè ñ íå­ïúë­íà ðå­äóï­ëè­êà­öèÿ³), áúëã. áúð­áî­ðÿ ­(ôîð­ìà ñ ïúë­íà ðåäóïëèêàöèÿ), ðóñ. äèàë. áî­ðóí ‘ïðèêàçëèâåö, ìúð­ìîð­êî’ (ëåêñåìà, îáðàçóâàíà îò ãëàãîë ñ íåðåäóïëèöèðàí êîðåí) [ÐÐÍÃ, ò. III: 120] è ñå îò­÷è­òà òè­ïî­ëî­ãè­÷åñ­êè­ÿò êîí­òåêñò íà äóìè, çà êî­èòî å î÷å­âèä­íà ñå­ìàí­òè÷­íà­òà âðúç­êà ‘íå­ÿñ­íî ãîâîðÿ, áúðáîðÿ; ãî­âî­ðÿ’  ‘âðà÷óâàì, ÷à­ðî­äåéñ­ò­âàì’ (êî­åòî å ñâúð­çà­íî ñ ïðåä­ñ­òà­âà­òà çà ìà­ãè­÷åñ­êà­òà ñè­ëà íà ñëîâîòî!) è çà êî­èòî ñú­ùî òà­êà ìî­æå äà ñå ïðåä­ïî­ëî­æè çâó­êî­ïîä­ðà­æà­òå­ëåí ïðî­èç­õîä (ñðâ. íàï­ðè­ìåð: áúëã. ãîâîðÿ, ïîë. gwar ‘øóì, ãî­âîð’, ã.-ëóæ. howriã ‘ãëó­õî çâó­÷à’, ðóñ. çà­ãî­âà­ðè­âàòü áîëü ‘ïðà­âÿ ìà­ãèÿ íà áîë­êà­òà’; áúëã. ðåêà, óðîêè, ëèò. rëkti ‘êðå­ùÿ’, ëàòâ. rækuot ‘áúðáîðÿ, ðàç­ãî­âà­ðÿì’, ëàò. raccô ‘ðå­âà êà­òî òè­ãúð’; áúëã. áàÿ ’ëå­êó­âàì ÷ðåç ìà­ãèè’, ïîë. bajaã ‘áúð­áî­ðÿ’, ÷åø. bájiti ‘ãîâîðÿ, áúð­áî­ðÿ’), ìî­æå äà ñå ïðåäïîëîæè, ÷å ëèò. ãëà­ãîë burti ‘âðà­÷ó­âàì, ÷à­ðî­äåéñò­ñ­âàì’ å åòè­ìî­ëî­ãè­÷åñ­êè ñâúð­çàí ñ ëèò. burbti, burbëti ‘íå­ÿñ­íî ãîâîðÿ, áðúò­âÿ’, êî­èòî îò ñâîÿ ñòðà­íà èìàò çâó­êî­ïîä­ðà­æà­òåë­íà ìîòèâèðàíîñò. Ôðåíêåë íå ïðåä­ïî­ëà­ãà åòè­ìî­ëî­ãè÷­íà âðúç­êà ìåæ­äó burti è burbti [Ôðåíêåë 1962 - 1965: 43 - 44, 67]. Ïîäîáíà èäåÿ îò­íîñ­íî ñå­ìàí­òè÷­íà­òà åâî­ëþ­öèÿ íà ëèò. burti ‘âðà­÷ó­âàì, ÷à­ðî­äåéñ­ò­âàì’ èç­êàç­âà Øàíñêè [Øàíñêè 1982 , ò. II/8 : 197].

 áúë­ãàð­ñ­êèÿ åçèê êî­ðåí áúðò- îò­ê­ðè­âà­ìå â ãëà­ãî­ëà áðú­ùî­ëå­âÿ (áðúò-âÿ⁴ [ÁÅÐ, I: 84], äå­íî­ìè­íà­òè­âåí ãëà­ãîë îò íå­çàñ­âè­äå­òåë­ñ­ò­âà­íà­òà ôîð­ìà *búr-tva ‘áðúòâåæ, áúð­áî­ðå­íå’, åòè­ìî­ëî­ãè­÷åñ­êè ñâúð­çà­íà ñïî­ðåä ÁÅÐ ñ áúëã. áúð­áî­ðÿ è ëèò. burbëti ‘áðúì÷à; áúð­áî­ðÿ’ [ÁÅÐ, I: 84]. Âñúùíîñò íà îñíîâàòà íà ãëàãîëà áðúùîëåâÿ ìîæå äà ñå ðåêîíñòðóèðà íåçàñâèäåòåëñòâàíàòà ôîðìà *áðúùÿ (< *búrt - j - a), äåíîìèíàòèâåí ãëàãîë îò *búrtú ñúñ çíà÷åíèå ‘áðúòâåæ, áúðáîðåíå’, àíàëîãè÷íî íà çíà÷åíèåòî íà *búrtva. (ÅÐÑÅ, áåç äà ïðèâåæäà òèïîëîãè÷åñêè ïàðëåëè, çíà­÷å­íè­åòî ‘ãî­âî­ðÿ íå­ÿñ­íî’ íà ãëà­ãî­ëà áðúò­âÿ èç­âåæ­äà îò çíà­÷å­íè­åòî ‘ïðà­âÿ ðåç­êè’ [ÝÑÑß, ò. 3: 132] - èäåÿ òâúð­äå íåîáîñíîâàíà.)

Òàêà ñå­ìàí­òè÷­íà­òà âðúç­êà ‘íå­ÿñ­íî ãî­âî­ðÿ’ - ‘âðà÷óâàì, ÷à­ðî­äåéñ­ò­âàì’ ìîæå äà ñå íàáëþäàâà êàêòî íà îñíîâàòà íà ôîðìèòå áúëã. áðúùîëåâÿ - ëèò. burtas ‘âðà÷óâàíå, ÷àðîäåéñòâî, æðåáèé’, òàêà è íà îñíîâàòà íà áúëã. áðúòâÿ - ëèò. burtvos ‘âðà÷óâàíå, ÷àðîäåéñòâî, æðåáèé’, çà êîèòî ñúùåñòâóâà è ôîðìàëíî-ñåìàíòè÷åí ïàðàëåë ñ ïñë. íàçâàíèÿ çà ‘õðàëóïà â äúðâî, â êîÿòî æèâåÿò ãîðñêè ï÷åëè’.

Èíòåðåñåí å âúï­ðî­ñúò, çà­ùî â ñëà­âÿí­ñ­êè­òå åçè­öè êîíòèíóàíòèòå íà *búrtú/*búrtü è *búrtva ñå ñïå­öè­àëè­çè­ðàò êà­òî íàçâàíèÿ, ñâúð­çà­íè ñ ãîð­ñ­êî­òî ï÷åëàðñòâî, à â áàë­òèéñ­êè­òå åçè­öè ñú­îò­âåò­íè­òå ôîð­ìè çà­ïàç­âàò ïî-îá­ùî­òî çíà­÷å­íèå çà ‘âðà÷óâàíå, ÷àðîäåéñòâî, æðå­áèé’.  áàë­òèéñ­êè­òå åçè­öè âúâ âðúçêà ñ ãîð­ñ­êî­òî ï÷å­ëàð­ñ­ò­âî ñå óïîò­ðå­áÿ­âàò íàçâàíèÿ, ÷èé­òî êî­ðåí âúç­ëè­çà êúì èå. *der-u- è *dr-eu-: ëèò. drevë, ëèò. äèàë. dravë, drëvë, ëàòâ. drava ‘õðàëóïà, â êî­ÿòî æè­âå­ÿò ãîð­ñ­êè ï÷å­ëè’; ëèò. drevininkas, ëèò. äèàë. dravininkas, ëàòâ. dravnieks ‘ãîð­ñ­êè ï÷å­ëàð’. Êîíòèíóàíòè íà òå­çè èí­äî­åâ­ðî­ïåéñ­êè ôîð­ìè ñà ïñë. *dervo è *drúvo, îò êî­èòî â ñëà­âÿí­ñ­êè­òå åçè­öè ñå ðàç­âè­âà íàç­âà­íè­åòî çà äúð­âî êà­òî ðî­äî­âî ïîíÿòèå.  áàë­òèéñ­êè­òå åçè­öè ñ äà­äå­íè­òå ïðà­ôîð­ìè ñå ñâúç­âàò ñú­ùî òà­êà íàçâàíèÿòà: ëèò. derva ‘ñìî­ëèñ­òî äúðâî; ñìîëà; áî­ðè­íà’, darva ‘ñìî­ëà’, ëàòâ. darva ‘ñìî­ëà’. Àêî îò­÷å­òåì ñú­ùî è àíãëîñàêñ. teru ‘ñìî­ëà’, íåì. Teer, èðë. derucc ‘æú­ëúä’, êèìð. derwen ‘äúá’, ãð. дсύт ‘äúðâî, îñî­áå­íî äúá èëè áîð’ [âæ. äóìèòå â ÁÅÐ: 440] (ò. å. êîíòèíóàíòèòå íà èå. *der-u-/*dr-eu- â ðàçëè÷íèòå åçèöè ñå ñâúðçâàò èëè ñ ðîäîâîòî ïîíÿòèå çà äúðâî, èëè ñ ïîíÿòèÿ, ñâúðçàíè ñ äúáà èëè áîðà), à òà­êà ñú­ùî è åòè­ìî­ëî­ãè­çè­ðà­íå­òî íà ñëàâÿíñêèòå íàç­âà­íè­ÿ çà äú­á è áîð: dàbú5 è äú­áî­âå [Äóíäóëåíå 1991: 56], ìî­æå äà ñå ïðåä­ïî­ëî­æè ÷å êî­ðå­íúò â èå. *der-u-/*dr-u- ñå ñâúð­ç­âà ñ ïðåä­ñ­òà­âà­òà ‘õðà­ëó­ïåñ­òî äúð­âî’ (çàùî íå äúðâî, â êî­åòî æè­âåå ðî­ÿê ï÷åëè?) - ïðåä­ñ­òà­âà ìè­òî­ëî­ãè÷­íî íàòîâàðåíà. Ñàìèÿò ôàêò íà ìíîãîîáðàçèåòî íà ñëàâÿíñêèòå è áàëòèéñêèòå íàçâàíèÿ íà âèäîâåòå äúðâåòà è ðàçëè÷èåòî â íàçâàíèÿòà çà ðîäîâîòî ïîíÿòèå ‘äúðâî’ (ñðâ. ëèò. medis ‘äúðâî’) âå÷å íàâåæäà íà ìèñúëòà, ÷å ïðè÷èíàòà çà òîâà ìíîãîîáðàçèå ñå êðèå â äðåâíèòå ìèòîëîãè÷íè ïðåäñòàâè è âÿðâàíèÿ, êúì êîèòî ñëåäâà äà áúäå îòíåñåíà è âÿðàòà â ìàãè÷åñêàòà ñèëà íà ñëîâîòî, ïîäòèêâàùà êúì ðå÷åâè çàáðàíè îò òàáóèñòè÷åí õàðàêòåð.

Ñðåä ñëàâÿíñêèòå íàçâàíèÿ çà ãîðñêè ï÷åëàð èíòåðåñ ïðåäñòàâëÿâà ñð. - ðóñ. äðå­âî­ëà­çåöú, óïîòðåáåíî â ïàìåòíèê îò XV â. [ÐÐÅ XI - XVIII ââ.: 354]. Íå å èçêëþ÷åíî òàçè ëåêñåìà ïðè ñâîåòî îáðàçóâàíå äà å îò­ðà­çÿ­âàëà ïî-ñòà­ðî çíà­÷å­íèå íà êî­ðå­íà äðåâ-, àíà­ëî­ãè÷­íî íà ëèò. drevë ‘õðàëóïà, â êî­ÿòî æè­âå­ÿò ï÷å­ëè’. Êúì òàêàâà ìèñúë íàâåæäà âòîðèÿò êîðåí â êîìïîçèòóìà ëàç-, êîéòî ñå ñðåùà è â äðó­ãè íàçâàíèÿ, ñâúð­çà­íè ñ ï÷åëàðñòâîòî: ðóñ. äèàë. ïîä­ëàç ‘èç­âàæ­äà­íå íà ìå­äà îò õðàëóïèòå/êîøåðèòå, ïîä­ëà­çèòü ‘âà­äÿ ìåä’, ëàçèòü áîðòü ‘âàäÿ ìåä îò õðàëóïàòà’, áåëîðóñ. áàð­öÿ­ëàç ‘ãîð­ñ­êè ï÷å­ëàð’ [âæ. äó­ìè­òå ó Åêåðò 1981: 108]. Íàé-îáùî çíà÷åíèåòî íà êîðåíà ëàç- â ï÷åëàðñêàòà òåðìèíîëîãèÿ å ñâúðçàíî ñ èçðÿçâàíåòî íà ïèòèòå ñ ìåäà, ñ âàäåíåòî íà ñàìèÿ ìåä, à íå ñ äåéñòâèåòî “êàòåðåíå ïî äúðâî”. Êîíòåêñòúò, â êîéòî å óïîòðåáåíà äóìàòà äðåâîëàçåöú îáà÷å íå å äîêàçàòåëñòâî çà îñìèñëÿíåòî íà çíà÷åíèåòî íà íåéíèÿ êîðåí êàòî ñâúðçàíî ñ ïîíÿòèåòî çà õðàëóïàòà, â êîÿòî æèâåÿò ãîðñêè ï÷åëè: Îòåöú ìîé è áðàò äðåâîëàçöû ñóòü, â ëıñåõ ìåäú åìëþòú îòú äðåâèÿ. Ïîâ. Ï. è Ôåâðîíèè, 36 [ÐÐÅ XI - XVII ââ. ò. 4: 354]. Íå å èçêëþ÷åíî îáà÷å òîâà îñìèñëÿíå íà ñëîæíàòà äóìà äà å âòîðè÷íî è äà ñå äúëæè íà àñîöèàöèèòå ñ äóìàòà äåðåâî, ïðåòúðïÿëà ñåìàíòè÷íî ðàçâèòå êàòî íàçâàíèå çà ðîäîâîòî ïîíÿòèå “äúðâî”.

Íà îñíîâàòà íà íàïðàâåíèòå íàáëþäåíèå ñå íàëàãà èçâîäúò, ÷å ìåòîíèìè÷íèÿò ïðå­íîñ ‘ìàãèÿ, æðåáèé, ìà­ãè­÷åñ­êî ìÿñ­òî’  ‘õðàëóïà, â êî­ÿòî æè­âå­ÿò ãîð­ñ­êè ï÷å­ëè’, êîéòî ìîæå äà ñå ïðåäïîëîæè çà ïñë. *búrtú/*búrtü è *búrtva ïî âñÿ­êà âå­ðî­ÿò­íîñò å ñâúð­çàí ñ ìå­òî­íè­ìè÷­íî­òî ðàç­âè­òèå è íà ñå­ìàí­òè­êà­òà íà ïñë. *dervo, *drúvo êà­òî íàç­âà­íèÿ çà èç­ðà­çÿ­âà­íå íà ðî­äî­âî­òî ïî­íÿ­òèå ‘äúð­âî’ (Èçâåñòíî å, ÷å ðî­äî­âè­òå ïî­íÿ­òèÿ â åçè­êà ñå ïî­ÿâÿ­âàò êúñíî, ñëåä êà­òî áú­äå çà­ïúë­íå­íà ñõå­ìà­òà îò âè­äî­âè íàçâàíèÿ. Ñð. êîí­ñ­òà­òè­ðà­íè­ÿ ôàêò, ÷å åçèöèòå íà “ïðè­ìè­òèâ­íè­òå” åòíîñè ñà áåä­íè îò­êúì ðî­äî­âè íàçâàíèÿ [Óëìàí 1970: 263]).

Êúì åòè­ìî­ëî­ãè÷­íî­òî ãíåç­äî íà ïñë. *búrtú/*búrtü è *brútva ñå îò­íà­ñÿò ñúùî êàêòî îòèìåííèÿò óêð. ãëàãîë áîð­òè­òè ‘èç­äúë­áà­âàì óëåé’, äåíîìèíàòèâåí ãëàãîë îò áîðòü ‘õðàëóïà, â êîÿòî æèâåÿò ãîðñêè ï÷åëè’, òàêà è ñëîâåí. brtiti ‘çà­ïóø­âàì’, ÷åø. brtiti ‘ïðîâúðòâàì, ïðî­áè­âàì ñúñ ñâðå­äåë’, , ñðõð. áðòâà ‘çà­ïó­øàë­êà’, áðòâè­òè ‘çà­ïóø­âàì’, ñëîâåí. brtviti ‘çà­ïóø­âàì’, êî­èòî ìî­ãàò äà áú­äàò ðàç­ã­ëåæ­äà­íè êà­òî ïî-êúñ­íè îáðàçóâàíèÿ, âúç­íèê­íà­ëè ñëåä èç­á­ëåä­íÿ­âà­íå­òî íà ìè­òî­ëî­ãè÷­íà­òà íà­òî­âà­ðå­íîñò íà èç­õîä­íè­òå ôîð­ìè çà åçè­êî­âî­òî ñúç­íà­íèå íà ãîâîðåùèòå. Àíàëîãè÷åí ñåìàíòè÷åí ðàçâîé ìîæå äà áúäå íàáëþäàâàí è â ëèò. äèàë. drevinë ‘äúðâåí ñúä çà ñúõðàíÿâàíå íà ìàçíèíà’, âúâ âðúçêà ñ ÷èéòî ïðîèçõîä è ñåìàíòè÷åí ðàçâîé Â. Ìàæóëèñ èçêàçâà ïðåäïîëîæåíèåòî çà ïúðâîíà÷àëíîòî èçðàáîòâàíå íà òåçè äúðâåíè ñúäîâå îò õðàëóïåñòàòà ÷àñò íà îòñå÷åíî äúðâî [Màæóëèñ 1988: 224].

ÁÅËÅÆÊÈ

ÁÅÐ: Âë. Ãåîðãèåâ, Èâ. Ãúëúáîâ, É. Çàèìîâ, Ñò. Èë÷åâ. Áúëãàðñêè åòèìîëîãè÷åí ðå÷íèê. ò. I. Ñîôèÿ, 1971;

Áåðíåêåð 1908: E. Berneker. Slavisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg 1908;

Áåðíùàéí 1961: Ñ. Á. Áåðíùåéí. Î÷åðê ñðàâíèòåëüíîé ãðàììàòèêè ñëàâÿíñêèõ ÿçûêîâ. Ìîñêâà, 1961;

Äóíäóëåíå 1989: P. Dundulienë. Pagonybë Lietuvoje. Vilnius. 1989;

Äóíäóëåíå 1981: P. Dundulienë. Lietuvos etnologija. Vilnius, 1991;

Åêåðò 1981: Ð. Ýêêåðò. Ê íàçâàíèÿì áîðòíèêîâ â áàëòèéñêèõ è ñëàâÿíñêèõ ÿçûêàõ // Áàëòî-ñëàâÿíñêèå èññëåäîâàíèÿ 1980. Ìîñêâà, 1981;

Êîíåñêè 1986. Áë. Êîíåñêè. Ðå÷íèê íà ìà­êå­äîí­ñ­êè­îò jàçèê, ðåä. Áë. Êîíåñêè, Ñêîïjå, 1986;

Ìàæóëèñ 1988: V. Maþiulis. Prûsø kalbos etimologijos þodynas.t. I. Vilnius, 1988;

Ìàõåê 1971: V. Machek. Etymologicky slovnik jazyka èeskeho, Praha, 1971;

ÌÍÑ: Ìèôû íàðîäîâ ìèðà, ò. II, Ìîñêâà, 1982;

Îòðåìáñêè 1965: J. Otræbski. Gramatyka jæzyka litewskiego. t. II. Warszawa, 1965;

ÏÐ: Sùownik prasùowiañski. pod red. Fr. Sùawskiego. Wrocùaw - Warscawa - Kroków - Gdañsk. 1952 - 1956;

Ïðåîáðàæåíñêè: À. Ã. Ïðåîáðàæåíñêèé. Ýòèìîëîãè÷åñêèé ñëîâàðü ðóññêîãî ÿçûêà. Ìîñêâà, 1958;

PPE XI - XVII ââ.: Ñëîâàðü ðóññêîãî ÿçûêà XI - XVII ââ. ò. 4. Ìîñêâà, 1977;

ÐÐÍÃ. Ñëîâàðü ðóñ­ñêèõ íà­ðîäíûõ ãîâîðîâ. âûï. III. Ëåíèíãðàä, 1968;

ÐÑÅ: Slovník jazyka staroslovenského. t. I. Praha, 1966;

Ñêàðäæóñ 1943: Pr. Skardþius. Lietuviø kalbos þodþiø daryba. Vinius. 1943;

Ñëàâñêè 1952 - 1956: Fr. Sùawski. Sùownik etymologiczny jæzyka polskiego. t. I. Kraków, 1952 - 1956;

Òîëñòîé 1978: Í. È. Òîëñòîé. Î ñëàâÿíñêèõ íàçâàíèÿõ äåðåâüåâ: ñîñíà - õâîÿ - áîð // Âîñòî÷íî-ñëàâÿíñêîå è îáùåå ÿçûêîçíàíèå. Ìîñêâà, 1978, ññ. 115 - 127;

Òîïîðîâ 1975: Â. Í. Òîïîðîâ. Ïðóññêèé ÿçûê. Ñëîâàðü À - D. Ìîñêâà, 1975;

Òðóáà÷îâ 1980: Î. Í. Òðóáà÷åâ. Ðåêîíñòðóêöèÿ ñëîâ è èõ çíà­÷å­íèé // Âîïðîñû ÿçûêîçíàíèÿ, 1980, N 3, ñ. 3 - 14;

Óëìàí 1970: Ñ. Óëìàí. Ñåìàíòè÷åñêèå óíèâåðñàëèè // Íîâîå â ëèíãâèñòèêå. Ìîñêâà, 1970;

Ôàëê 1958: Ê.-Î. Ôàëüê. Ñëàâÿíñêîå íàçâàíèå äóáà //”Skando-Slavica” IV, 1958, ñ. 265 è ñë.;

Ôðåíêåë 1962 - 1965: E. Fraenkel. Litauishes etymologisches Wörterbuch. Heidelberg, 1962 -1965;

Øàíñêè 1982: Ýòèìîëîãè÷åñêèé ñëî­âàðü ðóñ­ñêî­ãî ÿçûêà. ïîä ðåä. Í. Ì. Øàíñêîòî. ò. II, âûï. 8, Ìîñêâà, 1982;