MATEMATIKA (4 časa nedeljno, 144 časa godišnje) Cilj i zadaci

(4 časa nedeljno, 144 časa godišnje)

- sticanje znanja neophodnih za razumevanje kvantitativnih i prostornih odnosa i zakonitosti u raznim pojavama u prirodi, društvu i svakodnevnom životu;

- sticanje osnovne matematičke kulture potrebne za sagledavanje uloge i primene matematike u različitim područjima čovekove delatnosti (matematičko modelovanje), za uspešno nastavljanje obrazovanja i uključivanje u rad;

- razvijanje učenikovih sposobnosti posmatranja, opažanja i logičkog, kritičkog, analitičkog i apstraktnog mišljenja;

- razvijanje kulturnih, radnih, etičkih i estetskih navika učenika, kao i pobuđivanje matematičke radoznalosti;

- sticanje sposobnosti izražavanja matematičkim jezikom, jasnost i preciznost izražavanja u pismenom i usmenom obliku;

- usvajanje osnovnih činjenica o skupovima, relacijama i preslikavanjima;

- savlađivanje osnovnih operacija s prirodnim, celim, racionalnim i realnim brojevima, kao i usvajanje osnovnih svojstava tih operacija;

- upoznavanje najvažnijih geometrijskih objekata: linija, figura i tela i razumevanje njihovih uzajamnih odnosa;

- osposobljavanje učenika za preciznost u merenju, crtanju i geometrijskim konstrukcijama;

- priprema učenika za razumevanje odgovarajućih sadržaja prirodnih i tehničkih nauka;

- izgrađivanje pozitivnih osobina učenikove ličnosti kao što su: sistematičnost, upornost, tačnost, urednost, objektivnost, samokontrola i smisao za samostalni rad;

- sticanje navika i umešnosti u korišćenju raznovrsnih izvora znanja.

Operativni zadaci

Učenike treba osposobiti da:

- shvate potrebu uvođenja negativnih brojeva, upoznaju strukture skupova celih i racionalnih brojeva, pojmove suprotnog broja, recipročnog broja i apsolutne vrednosti broja;

- upoznaju i savladaju osnovne računske operacije u skupovima Z i Q i potpuno uvežbaju izvođenje tih operacija, uz korišćenje njihovih svojstava;

- mogu da čitaju i sastavljaju razne jednostavnije izraze sa racionalnim brojevima i izračunaju njihovu brojevnu vrednost;

- upoznaju i umeju da rešavaju jednostavnije jednačine i nejednačine u skupu racionalnih brojeva;

- razumeju procentni način izražavanja i umeju da taj račun primenjuju u praksi;

- upoznaju klasifikaciju trouglova i četvorouglova i znaju njihova osnovna svojstva;

- shvate relaciju podudarnosti i njena svojstva i umeju da je primenjuju u izvođenju osnovnih konstrukcija trougla i četvorougla;

- shvate jednakost površina geometrijskih figura i nauče pravila o izračunavanju površina trouglova, paralelograma i drugih četvorouglova;

- primenjuju pravila za izračunavanje površine trougla i četvorougla u raznim praktičnim zadacima;

- usvajaju elemente deduktivnog zaključivanja (pravilno formulisanje tvrđenja; pravilno korišćenje svih veznika "i", "ili", a naročito "ako ... onda ... " i "ako i samo ako"; osete potrebu za izvođenjem dokaza i umeju da to rade u jednostavnijim slučajevima).

SADRŽAJI PROGRAMA

Celi brojevi

Pojam negativnog broja. Skup celih brojeva (Z). Celi brojevi na brojevnoj pravoj.

Suprotan broj. Apsolutna vrednost celog broja. Upoređivanje celih brojeva.

Osnovne računske operacije s celim brojevima i njihova svojstva.

Skup racionalnih brojeva (Q). Prikazivanje racionalnih brojeva na brojevnoj pravoj. Uređenost skupa Q.

Računske operacije u skupu Q i njihova svojstva.

Izrazi s racionalnim brojevima.

Jednačine i nejednačine upoznatih oblika - rešavanje i primena.

Procenat i primene.

Trougao; odnos stranica, vrste trouglova prema stranicama. Uglovi trougla, zbir uglova, vrste trouglova prema uglovima. Odnos između stranica i uglova trougla.

Konstrukcije nekih uglova (60°, 120°, 30°, 45°, 75°, 135°).

Podudarnost trouglova (interpretacija). Osnovna pravila o podudarnosti trouglova; zaključivanje o jednakosti analognih elemenata. Osnovne konstrukcije trouglova.

Opisana kružna linija oko trougla i upisana u njega, visina i težišna duž. Četiri značajne tačke u trouglu i njihova konstrukcija.

Četvorougao

Četvorougao; vrste četvorouglova (kvadrat, pravougaonik, paralelogram, romb, trapez, deltoid); uglovi četvorougla.

Paralelogram, svojstva; pojam centralne simetrije. Vrste paralelograma; pravougli paralelogrami. Konstrukcije paralelograma.

Trapez, svojstva, srednja linija; vrste trapeza, jednakokraki trapez. Osnovne konstrukcije trapeza.

Pojam površine figure - površina pravougaonika.

Jednakost površina figura. Površina paralelograma, trougla, trapeza. Površina četvorougla s normalnim dijagonalama.

Napomena: Obavezna su četiri jednočasovna školska pismena zadatka godišnje (sa ispravkama ukupno 8 časova).

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Radi lakšeg planiranja nastave daje se orijentacioni predlog broja časova po temama po modelu (ukupan broj časova za temu; broj časova za obradu, broj časova za ponavljanje i uvežbavanje)

Celi brojevi (24; 9 + 15)

Racionalni brojevi (45; 17 + 28)

Trougao (30; 13 + 17)

Četvorougao (20; 8 + 12)

Površina četvorougla i trougla (17; 7 + 10)

Celi brojevi. Proširivanjem sistema N₀, prirodnih brojeva sa nulom, nastaje sistem celih brojeva Z, kao skup koji je proširen negativnim celim brojevima i na koji se, sa N₀, takođe proširuje značenje operacija i relacija. Didaktička motivacija da se krene sa ovim proširenjem kao prvim, a ne da se odmah ide na proširenje do skupa Q racionalnih brojeva, sastoji se u tome što je to proširenje jednostavnije i što su interpretacije na brojevnoj pravoj jasnije. S druge strane, prsten Z celih brojeva je značajna matematička struktura sama po sebi, pa i tu njegovu autonomnost treba imati u vidu.

Prvi korak u ovom proširenju čini dodavanje negativnih celih brojeva skupu N₀, a prirodni brojevi u tom širem skupu slove kao pozitivni celi brojevi. Uz to treba istaći značenje tih brojeva koje oni imaju na raznim skalama (termometarskoj, tabli lifta, itd.). Kad je n oznaka za prirodne brojeve, -n biće oznaka za negativne brojeve i pri tom:

# n i -n čine par suprotnih brojeva,

# n je apsolutna vrednost za oba broja: n i -n.

Poređenje celih brojeva oslanja se intuitivno na njihovom predstavljanju tačkama na brojevnoj pravoj i prati predstavu o rasporedu tih tačaka. Uz tu predstavu ide i ona o usmerenoj duži kao "hodu" od tačke nula do tačke koja predstavlja taj broj. Termin "usmerena duž" ne treba koristiti u aktuelnoj nastavi jer to predstavljanje ostaje na nivou grafičkih tehnika.

Sabiranje u skupu Z interpretira se kao nastavljanje "hodova" tj. nastavljanje usmerenih duži. Posle rada sa konkretnim primerima (koji bi bili sistematski grupisani i zapisivani, kao na primer, (-7) + 4, (-3) + (-5) itd. prelazi se na definisanje zbira:

Iz gornje definicije neposredno sledi zakon komutativnosti. Asocijativnost sabiranja je odmah prihvatljiva kad se vidi kao slaganje "hodova", ali se može i dokazati u jednom broju slučajeva (a u svim ostalim dokazivanje dati kao vežbanja svrstana među zadatke). Oduzimanje u sistemu Z definiše se kao sabiranje sa suprotnim brojem, pa je potrebno istaći da je sad, u ovom sistemu, ta operacija uvek izvodljiva.

Posle izgradnje sistema (Z, +) - aditivne grupe celih brojeva, prelazi se na uvođenje množenja i izgradnju sistema (Z, +, ·) - prstena celih brojeva. Prvo se definiše množenje sa pozitivnim brojem (koje se shvata kao ponovljeno sabiranje):

n·(-m) = -n·m

(Znak ostaje isti, ali se apsolutna vrednost povećava n puta). Zatim se osmišljava množenje sa -1, kao preusmeravanje duži (tj. kao simetrija u odnosu na tačku 0). Po definiciji je:

(-1)·a = -a.

Množenje sa -n uzima se kao preusmeravanje i povećanje apsolutne vrednosti n puta:

(-n)·m = -n·m, (-n)·(-m) = n·m

(Pozitivne brojeve ne treba pisati kao: +n, niti natrpavati zagrade sem gde se menja smisao ili gde bi dva znaka stajali jedan uz drugi).

Svojstva komutativnosti i asocijativnosti množenja izvode se na osnovu ove definicije (opet u slučaju par primera, a ostali slučajevi se uvrste među zadatke). Svuda prvo dolaze konkretni primeri množenja, pa se posle njih daju gore navedene opšte formulacije. Na sličan način treba izvesti distributivni zakon.

Uvrstimo i ovu važnu napomenu: narativno izražavanje definicija i svojstava je didaktički vrlo opravdano, ali ono mora da sledi iza matematički preciznih formulacija, a ne da im prethodi. Na kraju ove teme treba dati pregled osnovnih svojstava (koja ističu strukturu uređenog prstena) koristeći a, b, c, itd. kao oznake za promenljive (a ne one kojima se ističe znak celog broja).

Racionalni brojevi. Proširenje skupa Q₊ pozitivnih racionalnih brojeva teče na potpuno analogan način kao i proširenje skupa N₀, pri čemu se treba pozivati na odgovarajuće postupke primenjene u slučaju konstrukcije sistema Z i time skraćivati izlaganje. Kad je r  Q₊, negativne racionalne brojeve treba označavati pišući -r i takođe izbegavati nepotrebno natrpavanje zagrada. Deljenje u sistemu racionalnih brojeva Q osmišljava se kao množenje recipročnim brojem, pa treba istaći da je sad ta operacija uvek izvodljiva (sem deljenja sa 0, kad treba reći da takvo deljenje nema smisla). Na kraju, sistematizuju se osnovna svojstva karakteristična za sistem Q kao za strukturu koja je uređeno polje.

Temu rešavanje jednačina i nejednačina obrađivati posle proširenja brojevnih sistema do skupa Q racionalnih brojeva. Tek sa ovim skupom to rešavanje je izvodljivo bez poznatih ograničenja (a uz proširenje Z, dovoljno je navesti rešivost jednačina oblika x + b = c u tom skupu). Jednačina ax + b = c rešava se u dva koraka: ax = b - c (veza sabiranja i oduzimanja), x = (b - c): a (veza množenja i deljenja). Pošto se lako dokazuje da izraz ax raste sa x, ako je a>0, a opada ako je a<0 (iz x₁ > x₂ sledi da je razlika ax₁ - ax₂ = a(x₁ - x₂) pozitivna za a > 0, a negativna za a < 0), rešavanje nejednačine ax + b > c izvodi se tako što se prvo reši jednačina ax + b = c i nađe njeno rešenje x₀, pa je tada rešenje ove nejednačine x > x₀ za a > 0, a x < x₀ za a < 0. Dakle, primenjuje se ista metoda koju su učenici upoznali u prethodna dva razreda. Slično se rešava i nejednačina ax + b < c. S jedne strane, ovakav postupak je instruktivniji jer se ističe jedno važno svojstvo koje kasnije slovi kao monotonost linearne funkcije, a s druge strane rešenje se "lovi", a ne postupa se formalnije isticanjem ekvivalentnih uslova. Kad se biraju nešto složeniji primeri jednačina i nejednačina, promenljiva x treba da samo jedanput figuriše (npr. 3·(7x - 4) = 25 i sl.). Rešavajući tekstualne probleme sastavljanjem i rešavanjem odgovarajućih jednačina i nejednačina, koristi se ova vrsta matematike u slučaju praktičnih zadataka i tako sagledava njena primena.

Pojmu procenta treba posvetiti posebnu pažnju kao načinu iskazivanja količinskih odnosa koji se javljaju u svakodnevnoj upotrebi. Međutim, ne treba od tog stvarati "procentni račun", izvodeći i pamteći posebna pravila i obrasce. Jednostavno, procente treba shvatiti kao razlomke sa imeniocem 100, a učenici treba da nauče značenje izraza kao što su "čini 60%", "sniženo za 7%", "proizvodnja je povećana za 12,5%" itd.

Geometrija. U ovom periodu nastave matematike daju se definicije geometrijskih figura: trougla, kvadrata, pravougaonika, romba, paralelograma, trapeza i četvorougla iskazane isticanjem njihovih karakterističnih svojstava (i u terminima stranica i uglova). Treba isticati i logičku klasifikaciju klasa ovih figura (kvadrat je pravougaonik, pravougaonik je paralelogram). U klasi trouglova, osmisliti relaciju podudarnosti izražavajući je preko jednakosti elemenata - strana i uglova trougla. Izvesti jednostavna tvrđenja o zbiru uglova u trouglu i spoljašnjem uglu trougla, o visini kao simetrali jednakokrakog trougla, o odnosu strana i uglova trougla.

Zapaziti da se četvorougao razlaže na trouglove, pa odnos podudarnosti koristi i za izvođenje nekih lakih svojstava pojedinih vrsta četvorouglova: jednakost dijagonala pravougaonika, normalnost dijagonala kod romba, uzajamno polovljenje dijagonala paralelograma i sl. Pošto će ovo biti prvi primeri deduktivnog zaključivanja, dokaze treba izvoditi po jasnom planu i sa jasno istaknutim pretpostavkama i procedurama dokazivanja. Ne treba koristiti pojam podudarnosti primenjujući ga na proizvoljne figure (sem, moguće, u slučaju paralelograma i trapeza, kad može imati smisao razložive podudarnosti).

Treba se oslanjati na karakteristična (i izvedena) svojstva pri izvođenju jednostavnijih konstrukcija pomenutih geometrijskih figura i konstrukcije sa njima povezanim elementima (značajnim tačkama, dužima, uglovima). Konstrukcije u geometriji imaju veliki obrazovno-razvojni značaj jer se time, na ovom nivou nastave, dokazuje egzistencija geometrijskih objekata čiji su elementi zadati.

Jednačenje površina geometrijskih figura osmišljava se na klasični način, oslanjajući se na pojmove razložive i dopunske jednakosti. Sama površina figure shvata se kao magnituda (veličina) tj. postoji samim postojanjem date figure i ne izražava se kao odnos prema datoj jediničnoj magnitudi, sem kad je tako to posebno formulisano (dajući dužine u centimetrima i sl.). Pri tom se uzima da su površine podudarnih trouglova jednake, a za pravougaonik čije su dužine stranica izražene sa a i b, uzima se da je njegova površina a·b. Kad su stranice a i b izražene mernim brojevima, relativno data dužinska jedinica, izraz a·b shvata se kao proizvod brojeva kojim se površina izražava preko odgovarajuće jedinice za površinu. Polazeći od površine pravougaonika, dopunjavanjem i razlaganjem, izvode se formule za površinu paralelograma, trougla i trapeza.

Svakako treba uključiti praktične primene računanja površina realnih objekata na što, uostalom, asocira sami naziv "geometrija".

Dodajmo kao opštu napomenu da je instruktivno da se uz sve sadržaje navode istorijski podaci, ukazujući na vreme, prilike i značajne stvaraoce u tim dalekim vremenima, ali dodajući i komentare kojima se ukazuje na prednost savremenog izlaganja matematike.

Sadržaji dodatnog rada moraju, pre svega, biti vezani za sadržaje ovog razreda i na taj način biti njihova intenzivnija obrada. Uz to, mogu da se izaberu i sve druge zanimljive teme vodeći računa da su bitno sadržajne. Preporučuje se da rukovodioci stručnih veća kontaktiraju dobro afirmisane stručne institucije, kao što su Društvo matematičara Srbije, Matematička gimnazija, KMM "Arhimedes", itd.

(2 časa nedeljno, 72 časa godišnje)

- razvijanje ljubavi prema prirodi i osećanja dužnosti da je očuvaju za sebe i buduće generacije;

- razvijanje osnovne naučne pismenosti, logičkog rasuđivanja, objektivnosti i kritičkog mišljenja;

- upoznavanje spoljašnje i osnovne unutrašnje građe praživotinja;

- upoznavanje spoljašnje i osnovne unutrašnje građe životinja;

- postupno i sistematično upoznavanje raznovrsnosti životinjskog sveta;

- razvijanje odgovornog odnosa prema životinjama;

- razumevanje evolutivnog razvoja živog sveta;

- razvijanje higijenskih navika i zdravstvene kulture.

Operativni zadaci:

Učenici treba da:

- uoče potrebu za klasifikovanjem živog sveta zbog njegove velike raznovrsnosti;

- uočavaju sličnosti i razlike u građi i načinu života biljaka, gljiva i životinja;

- upoznaju osnovne pojmove o prirodnom sistemu životinja;

- upoznaju životni prostor, način života, građu, raznovrsnost i značaj praživotinja;

- upoznaju životni prostor, način života, spoljašnju građu i osnove unutrašnje građe, raznovrsnost i značaj sunđera, dupljara, crva, mekušaca, zglavkara i bodljokožaca;

- shvate ulogu insekata u prirodi;

- upoznaju bolesti koje izazivaju ili prenose životinje, način prenošenja i prevenciju;

- upoznaju životni prostor, način života, građu, raznovrsnost i značaj riba, vodozemaca, gmizavaca, ptica i sisara;

- shvate značaj brige o potomstvu ptica i sisara;

- shvate značaj odgovornog odnosa prema životinjama;

- saznaju osnovne naučne činjenice o toku i razvoju života na Zemlji i etape zemljine istorije;

- znaju da život na Zemlji ima istoriju sa kojom se mogu upoznati na osnovu fosilnih ostataka (zapisa);

- razumeju evoluciju živog sveta i shvate njen značaj u formiranju savremenog biološkog mišljenja.

SADRŽAJI PROGRAMA

UVOD (3)

Raznovrsnost živog sveta.

Osnovne razlike između biljaka, gljiva i životinja.

PRAŽIVOTINJE (9)

Praživotinje - heterotrofni protisti, jednoćelijska organizacija, raznovrsnost.

Amebe - životni prostor, način života, građa. Raznovrsnost i značaj.

Bičari - životni prostor, način života, građa, kolonijalnost. Raznovrsnost i značaj.

Trepljari - životni prostor, način života, građa. Raznovrsnost i značaj.

Parazitske praživotinje (dizenterična ameba, malarični parazit, izazivač bolesti spavanja) - načini prenošenja, mere prevencije.

Uporedni pregled građe praživotinja - korelacija sa funkcijom i životnom sredinom (tabelarni ili ilustrativni prikaz).

Vežba: Život u kapi vode - posmatranje slatkovodnih praživotinja pod mikroskopom.

CARSTVO ŽIVOTINJA (48)

Svet životinja - nastanak i razvoj životinja.

Raznovrsnost životinja - pregled glavnih grupa.

Sunđeri - životni prostor, način života, građa na nivou opšte organizacije.

Raznovrsnost i značaj.

Dupljari - životni prostor, način života, građa na nivou opšte organizacije.

(hidra). Raznovrsnost (hidre, korali, morske sase, meduze), značaj.

Pljosnati crvi - životni prostor, način života, spoljašnja građa i osnovi unutrašnje građe. Raznovrsnost (planarije, metilji, pantljičare), značaj. Parazitske vrste, načini prenošenja i mere prevencije.

Valjkasti crvi - životni prostor, način života, spoljašnja građa i osnovi unutrašnje građe (čovečija glista). Raznovrsnost i značaj.

Parazitske vrste, načini prenošenja i mere prevencije.

Člankoviti crvi - životni prostor, način života, spoljašnja građa i osnovi unutrašnje građe (kišna glista). Raznovrsnost (morski člankoviti crvi, kišne gliste, pijavice), značaj.

Mekušci - životni prostor, način života, spoljašnja građa i osnovi unutrašnje građe (školjka). Raznovrsnost (puževi, školjke i glavonošci), značaj.

Vežba: razvrstavanje puževa i školjki na osnovu izgleda ljušture.

Zglavkari - opšte odlike i raznovrsnost (rakovi, pauci, skorpije, krpelji, stonoge, insekti).

Rakovi - životni prostor, način života, spoljašnja građa i osnovi unutrašnje građe (rečni rak). Raznovrsnost i značaj.

Pauci - životni prostor, način života i spoljašnja građa. Raznovrsnost i značaj. Zanimljivosti iz života pauka.

Skorpije - životni prostor, način života i spoljašnja građa. Raznovrsnost i značaj.

Krpelji - životni prostor, način života, spoljašnja građa i raznovrsnost.

Bolesti koje prenose i mere prevencije.

Stonoge - način života, spoljašnja građa i raznovrsnost.

Insekti - životni prostor, način života, spoljašnja građa, i raznovrsnost.

Uloga insekata u prirodi i značaj za čoveka. Zanimljivosti iz života insekata.

Vežba: Izrada školske zbirke insekata.

Bodljokošci - životni prostor, način života, spoljašnja građa. Raznovrsnost (morske zvezde, morski ježevi, morske zmijuljice, morski krastavci, morski krinovi), značaj.

Uporedni pregled građe sunđera, crva, mekušaca, zglavkara, bodljokožaca - tabelarni ili ilustrativni prikaz.

Hordati - osnovne odlike hordata na primeru kopljače - komparacija sa prethodnim grupama životinja. Raznovrsnost hordata, značaj.

Kičmenjaci - građa i raznovrsnost.

Ribe - način života, građa i korelacija sa staništem (šaran). Raznovrsnost (ajkule, raže, štitonoše, košljoribe), značaj.

Vežba: disekcija ribe.

Prelazak na kopneni način života.

Vodozemci - način života, građa i korelacija sa staništem (žaba).

Razmnožavanje i razviće. Raznovrsnost (žabe, daždevnjaci, mrmoljci), značaj.

Gmizavci - način života, građa i korelacija sa staništem (gušter).

Razmnožavanje, regeneracija. Raznovrsnost (gušteri, zmije, kornjače, krokodili), značaj. Izumrli gmizavci.

Ptice - način života, građa i korelacija sa staništem. Razmnožavanje, briga o potomstvu. Seoba ptica. Raznovrsnost (patke, guske, rode, čaplje, koke, detlići, grabljivice, sove, golubovi, pevačice), značaj.

Sisari - način života, građa i korelacija sa staništem. Razmnožavanje i razviće, briga o potomstvu. Migracije i zimski san. Raznovrsnost (torbari, bubojedi, slepi miševi, majmuni, glodari, zečevi, perajari, slonovi, zveri, kitovi, kopitari, papkari), značaj.

Uporedni pregled građe glavnih grupa kičmenjaka (tabelarni ili ilustrativni prikaz).

UGROŽENOST I ZAŠTITA ŽIVOTINJA (6)

Raznovrsnost carstva životinja i biodiverzitet.

Faktori ugrožavanja i značaj zaštite životinja.

Suživot ljudi i životinja.

Odgovoran odnos prema životinjama (životinje za društvo - ljubimci, domaće životinje, ogledne životinje, krznašice).

UVOD U EVOLUCIJU ŽIVOG SVETA (6)

Život na Zemlji.

Dokazi evolucije.

Geološka doba, kalendar života.

Borba za opstanak - Čarls Darvin.

Izlasci u prirodu, upoznavanje lokalne faune, poseta zoološkom vrtu, poseta prirodnjačkom muzeju.

Pravljenje akvarijuma, terarijuma, kućica za ptice, kućica za pse i mačke.

Posmatranje aktivnosti životinja i briga o njima tokom cele školske godine.

Saradnja sa zdravstvenim i veterinarskim institucijama.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Izbor i sistematizacija programskih sadržaja nastavnog predmeta biologija odnose se na naučnu disciplinu - zoologija i rezultat su zahteva vremena i najnovijih dostignuća u nauci. Nastavne teme obrađuju sadržaje iz zoologije i logički su raspoređene u pet tematskih celina: Uvod, Praživotinje, Carstvo životinja, Ugroženost i zaštita životinja i Uvod u evoluciju živog sveta (evolucija čoveka i nasleđivanje izučavaće se u osmom razredu). Ovako koncipiran program pruža učenicima osnovna znanja, a radi lakšeg razumevanja i usvajanja gradiva, nastavnik ne treba da insistira na detaljnoj građi, već da stavi akcenat na životni prostor, način života, raznovrsnost i značaj pojedinih grupa u okviru carstva životinja.

Prilikom izrade planova rada (globalnog i operativnog) treba predvideti 50% časova za obradu novog gradiva i 50% za druge tipove časova.

Koncepcija programa pruža široke mogućnosti za primenu različitih nastavnih metoda, kao i upotrebu informaciono-komunikacionih tehnologija. Verbalno-tekstualne metode treba da budu manje zastupljene, a prednost treba dati demonstrativno-ilustrativnim metodama, metodama praktičnog rada i aktivnostima van učionice. Izbor nastavnih metoda zavisi od cilja i zadataka nastavnog časa i opremljenosti kabineta. Izbor oblika rada prepušten je nastavniku. Za časove vežbi treba koristiti grupni oblik rada, ali ako to vežba zahteva i postoje uslovi, može se primeniti rad u parovima ili individualni oblik rada. Vežbe treba realizovati uz maksimalno korišćenje prirodnog materijala, preparata i laboratorijskog pribora. Veoma su korisni časovi u prirodi i posete prirodnjačkom muzeju i zoološkom vrtu... Preporučuje se saradnja sa zdravstvenim i veterinarskim institucijama, njihovo angažovanje i organizovanje predavanja - tribina sa temama iz programskih sadržaja biologije.

Nastavnik za pripremu rada na času treba da koristi odobreni udžbenik i najnoviju stručnu literaturu.