Да откриете историческите корени на конституционализма

Êîíñòèòóöèÿ

Ïðàâíè íîðìè

Òàçè ñõåìà å åäíàêâî ïðèëîæèìà êàêòî çà êîíñòèòóöèîííîïðàâíèÿ àíàëèç òàêà ñúùî è çà ïî-øèðîêèÿ ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè àíàëèç. Ðàçëèêàòà ñå ñúñòîè â òîâà, ÷å ïúðâèÿò ïîäõîä ïðèëàãà ñîöèîëîãè÷åñêèòå ìåòîäè íåöåëåíàñî÷åíî, à ïî ïðîñòàòà ïðè÷èíà, ÷å ïðàâîòâîð÷åñòâîòî å ñîöèàëåí ïðîöåñ, çàñÿãàù îãðîìíè ãðóïè îò õîðà. Âòîðèÿò ïîäõîä ñúçíàòåëíî èçëèçà èçâúí ÷èñòèòå êîíñòèòóöèîííîïðàâíè ðàìêè è ïðåäñòàâÿ äåéñòâèòåëíèòå ñîöèàëíè ðàìêè íà âîëÿòà íà ñóâåðåíà êàòî èçòî÷íèê íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò.

Íåçàâèñèìî îò ðàçëè÷èÿòà â ïàðàìåòðèòå íà èçñëåäâàíå è äâàòà âèäà àíàëèç (êîíñòèòóöèîííîïðàâíèÿò è ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêèÿò) ñëåäâà äà ñå ñúñðåäîòî÷àò âúðõó òúðñåíåòî íà îíåçè îñîáåíîñòè íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò, êîèòî ñà áåëÿçàíè îò äèíàìèêàòà ñúâðåìåííèÿ êîíñòèòóöèîíàëèçúì. Òîâà å òàêà çàùîòî êîíñòèòóöèîííîïðàâíèòå îñíîâè íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò, îò åäíà ñòðàíà è ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè õàðàêòåðèñòèêè íà òàçè âëàñò, îò äðóãà, íå ìîãàò, à è íå áèâà äà áúäàò îòäåëåíè â ñàìîñòîéíè èçñëåäîâàòåëñêè ôîðìàòè, äîòîëêîâà äîêîëêîòî ñúâðåìåííèÿò äåìîêðàòè÷åí êîíñòèòóöèîíàëèçúì âúïëúùàâà â ñåáå ñè èäåÿòà çà îáùîòî áëàãî è çàùèòà íà îíåçè öåííîñòè íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî, êîèòî íå ìîãàò äà áúäàò “çàêëþ÷åíè” â çàñòèíàëàòà ðàìêà íà êîíêðåòíàòà êîíñòèòóöèÿ, à òúêìî íàïðîòèâ – òå ñà ðåçóëòàò îò òâúðäå äèíàìè÷íè ñîöèàëíè, à íå ôîðìàëíî-þðèäè÷åñêè âðúçêè è îòíîøåíèÿ.

Îñúùåñòâÿâàíå íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò è ó íàñ, è â ñòðàíèòå ñúñ ñõîäíî îáùåñòâåíî-èêîíîìè÷åñêî ðàçâèòèå å áåëÿçàíî îò íÿêîëêî îñíîâíè õàðàêòåðèñòèêè, ñ êîèòî å áåëÿçàí ñúâðåìåííèÿò êîíñòèòóöèîíàëèçúì.

Íà ÷åòâúðòî ìÿñòî – ãàðàíòèðàí ìåõàíèçúì çà îñèãóðÿâàíå íà âúðõîâåíñòâîòî íà êîíñòèòóöèÿòà.

Êúì òåçè îñíîâíè õàðàêòåðèñòèêè âå÷å ñå äîáàâÿ è ïîñòóëàòúò, ÷å Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ó÷àñòâà â èçãðàæäàíåòî è ðàçâèòèåòî íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç.

 ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè ïëàí âúïðîñèòå, èìàùè íåïîñðåäñòâåíî îòíîøåíèå êúì çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò â êîíòåêñòà íà ñúâðåìåííèÿ êîíñòèòóöèîíàëèçúì ñúùî ìîãàò äà ñå êëàñèôèöèðàò â ñëåäíèòå íÿêîëêî îñíîâíè íàïðàâëåíèÿ:

Íà ïúðâî ìÿñòî - îòðàçÿâàíå â îáùåñòâåíîòî ìíåíèå íà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó ïðèíöèïà Rule of Law è ñúâðåìåííèÿ êîíñòèòóöèîíàëèçúì.

Íà âòîðî ìÿñòî - ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêèòå ïàðàìåòðè íà âðúçêàòà ìåæäó èçòî÷íèêà íà âëàñòòà (ñóâåðåíà) è óïðàæíÿâàíåòî é îò òèòóëÿðà íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò.

Íà òðåòî ìÿñòî – çà ñúîòíîøåíèåòî ìåæäó êîíñòèòóöèîííèòå ðàìêè íà çàêîíîäàòåëñòâîòî è íîâèòå åâðîïåéñêèòå ñòàíäàðòè.

Èìåííî â òîâà òðåòî íàïðàâëåíèå å íåèçáåæíî ïðåïëèòàíåòî íà êîíñòèòóöèîííî-ïðàâíèÿ ñ ïðàâíî- ñîöèîëîãè÷åñêèÿ àíàëèç, òúé êàòî ñòàâà äóìà çà äúëúã ïðîöåñ íà èçãðàæäàíå íà íîâàòà íàäíàöèîíàëíà çàêîíîäàòåëíà ñòðàòåãèÿ íà Åâðîïà, â îñíîâàòà íà êîÿòî âå÷å å ïîñòàâåíà Åâðîïåéñêàòà êîíñòèòóöèÿ.

Íîâàòà ïàðàäèãìà íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò, ñëåäîâàòåëíî ìîæå äà áúäå èçâåäåíà, ñàìî àêî ñå ïðîñëåäè ðàçâèòèåòî íà òàçè ñòðàòåãèÿ è îòðàæåíèåòî é âúðõó íàöèîíàëíàòà êîíñòèòóöèîííà ðàìêà, â êîÿòî áåçñïîðíî âñå îùå ñå ñúäúðæàò è ïðàâèëàòà íà îáùèÿ çàêîíîäàòåëåí ïðîöåñ.

È àêî Êîíñòèòóöèÿòà îò 1991 ã. áå ðåçóëòàò îò âúòðåøíî îáùåñòâåíî-ïîëèòè÷åñêî âîëåèçÿâëåíèå íà ó÷ðåäèòåëÿ, òî ïîñëåäâàùèòå èçìåíåíèÿ â òàçè êîíñòèòóöèÿ ïðÿêî ïðîèçòè÷àò îò ïðîöåñà íà ïðèñúåäèíÿâàíå è ðàçáèðà ñå ïðîâúçãëàñåíèòå â Åâðîïåéñêàòà êîíñòèòóöèÿ ïàðàìåòðè íà âðúçêàòà íàöèîíàëåí ñóâåðåíèòåò-çàêîíîäàòåëåí ïðîöåñ-ñîöèàëíî-çíà÷èì ðåçóëòàò.

Ïîêàçàòåëåí å ôàêòúò, ÷å áúëãàðñêèÿò ïàðëàìåíò ïðåäïðèå èçâúðøâàíåòî íà ñúîòâåòíèòå ïðîìåíè â êîíñòèòóöèÿòà íàé-âå÷å â ðåçóëòàò íà äîêëàäèòå íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ (îñîáåíî ïúðâàòà ïîïðàâêà, çàñÿãàùà ñúäåáíàòà âëàñò). Ùî ñå îòíàñÿ äî ïðåäïðèåòèòå ïîñëåäâàùè ïîïðàâêè, òî òóê ÿñíî ñëåäâà äà ñå ïîñî÷è, ÷å òÿõíîòî îñúùåñòâÿâàíå íàèñòèíà å ïðîäèêòóâàíî îò ïðåäñòîÿùîòî ïúëíîïðàâíî ÷ëåíñòâî â ñúþçà. Ôàêòúò, ÷å ïðîìåíèòå ñëåäâà äà ñå îñúùåñòâÿò ïðåäè ïúëíîïðàâíîòî ÷ëåíñòâî â ÅÑ å äîñòà êðàñíîðå÷èâ. Òîé å äîêàçàòåëñòâî çà âúçïðèåìàíå íà ïðîöåäóðè, ïðè êîèòî âîäåùî çíà÷åíèå áåçñïîðíî èìàò óòâúðäåíè âå÷å åâðîïåéñêè ìîäåëè. Ñàì ïî ñåáå ñè òîçè ôàêò ìîæå äà ñå èíòåðïðåòèðà â äâå íàñîêè. Íà ïúðâî ìÿñòî – òîâà å èíäèêàòîð çà ïðîìÿíà â îáùåñòâåíî-ïîëèòè÷åñêè ïëàí, ò.å. ÷å êîíñòèòóöèÿòà îò 1991 ã. â íÿêîè ñâîè ïîñòàíîâêè âå÷å å èçèãðàëà ñâîÿòà ðîëÿ. Íà âòîðî ìÿñòî- ïîñòèãíàòèÿò êîíñåíñóñ çà ïðîìÿíà ãîâîðè çà íåîáðàòèìîñò íà ïðîöåñà íà ïðèñúåäèíÿâàíå è çà ôîðìèðàíåòî íà íîâà, åâðîïåéñêà êîíñòèòóöèîííà ðàìêà, âàëèäíà íå ñàìî ñà ñòðàíàòà íè, íî è çà ñòðàíèòå-÷ëåíêè èëè êàíäèäàò-÷ëåíêè íà ñúþçà. Ñëåäîâàòåëíî ñòàâà âúïðîñ íå ñàìî çà õàðìîíèçèðàíå íà òåêóùîòî çàêîíîäàòåëñòâî, à çà ïðîìÿíà â îñíîâíèÿ çàêîí, ïðîäèêòóâàíî îò îáùèÿ åâðîïåéñêè ïðîöåñ³⁸. Áåçñïîðíî å, ÷å âñÿêà ïðîìÿíà íà îñíîâíèÿ çàêîí ïðÿêî ðåôëåêòèðà è âúðõó çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò, êîÿòî âå÷å íå ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà ïî äðóã íà÷èí, îñâåí â êîíòåêñòà íà èäåÿòà çà òðàíñôåð íà íàöèîíàëåí ñóâåðåíèòåò. Ñëåäîâàòåëíî ñúâðåìåííèÿò êîíñòèòóöèîíàëèçúì ïîñòàâÿ íà èçïèòàíèå íàöèîíàëíîòî çàêîíîäàòåëíî òÿëî è ñúîòâåòíî êîíñòèòóöèîííàòà ðàìêà íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ. Âñå ïî-ñëîæåí è èçèñêâàù ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè ïîäõîä ñòàâà àíàëèçúò íà íîâàòà ñîöèàëíà ðîëÿ íà íàöèîíàëíîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî, êàòî ñå èìà ïðåä âèä, ÷å Åâðîïåéñêàòà êîíñòèòóöèÿ ïðàâî ÿñíî ðàçãðàíè÷àâàíå íà ïðàâîìîùèÿòà íà ÅÑ è íà äúðæàâèòå-÷ëåíêè ³⁹.

Ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêî èçìåðåíèå â ðàçãëåæäàíèÿ êîíòåêñò èìà âúïðîñúò çà òîâà äàëè ïðîìÿíàòà íà êîíñòèòóöèÿòà îò 1991 ã. íàèñòèíà îãðàíè÷àâà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò äî ñòåïåí, ÷å íà ñúìíåíèå ìîæå äà ñå ïîñòàâè âúïðîñúò çà ïàðëàìåíòàðíàòà ôîðìà íà óïðàâëåíèå âúîáùå.  òîâà îòíîøåíèå îñîáåíî ïîêàçàòåëíî å Ðåøåíèåòî íà Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä ¹3 îò 5 þëè 2004 ã. ïîñòàíîâåíî ïî ïîâîä èñêàíå íà ïðåçèäåíòà íà Ð Áúëãàðèÿ çà çàäúëæèòåëíî òúëêóâàíå íà ÷ë. 153 è ÷ë. 158 îò Êîíñòèòóöèÿòà, â ñìèñúë êîÿ îò äâåòå ïðîöåäóðè äà ñå ïðèëàãà çà ñå ïðèåìå Çàêîíîïðîåêòúò çà èçìåíåíèå íà êîíñòèòóöèÿòà.

Îñíîâíî çíà÷åíèå â èñêàíàòà ïðîìÿíà áåçñïîðíî èìà ðàçïîðåäáàòà, ñ êîÿòî ñå ïðåäâèæäà îðãàíèòå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç äà ìîãàò äà ïðèåìàò ðåøåíèÿ è äà ñúçäàâàò þðèäè÷åñêè àêòîâå, êîèòî èìàò íàäíàöèîíàëíî, ïðÿêî è óíèâåðñàëíî äåéñòâèå ïî îòíîøåíèå íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ. Ñúùîòî ñå îòíàñÿ è çà ïðèåìàíåòî íà ðàçïîðåäáè îòíîñíî âúçìîæíîñòòà çà îñúùåñòâÿâàíå íà ïðåäâàðèòåëåí êîíòðîë îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå â ïðîöåñà íà èçðàáîòâàíå íà àêòîâåòå, ïðèåìàíè îò îðãàíèòå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Ùî ñå îòíàñÿ äî ðàçïîðåäáèòå, îòíàñÿùè ñå äî âúâåæäàíåòî íà åâðîïåéñêî ãðàæäàíñòâî, âúçëàãàíåòî íà íàöèîíàëíè äúðæàâíè îðãàíè óïðàæíÿâàíåòî íà ïðåäñòàâèòåëíèòå ôóíêöèè â îðãàíèòå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç, êàêòî è ðàçøèðÿâàíåòî íà ïðèçíàöèòå íà ðàâíîïðàâèå íà ãðàæäàíèòå â ñúîòâåòñòâèå ñ Õàðòàòà íà ïðàâàòà íà ãðàæäàíèòå íà ÅÑ, òî òóê ìîæå äà ñå íàïðàâè çàêëþ÷åíèå, ÷å ñòàâà âúïðîñ çà ïðîìÿíà ïî ïîñîêà íà èçâëè÷àíå íà îïðåäåëåíè ïîëçè çà áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, à íå ñàìî íà îãðàíè÷àâàíå íà ïðàâàòà ÷ðåç òðàíñôåð íà ñóâåðåíèòåò. Ïî îñîáåí õàðàêòåð èìà ðàçïîðåäáàòà, ñ êîÿòî ñå öåëè äà îòïàäíå çàáðàíàòà çà ïðèäîáèâàíå ïðàâî íà ñîáñòâåíîñò âúðõó çåìÿ îò ñòðàíà íà ãðàæäàíèòå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç.

Âñúùíîñò îñíîâåí âúïðîñ íà ïðèñúåäèíÿâàíåòî å ïðåäîñòàâÿíåòî íà ñóâåðåííè ïðàâà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà íà ÅÑ, êîéòî ãè óïðàæíÿâà ÷ðåç ñâîèòå îðãàíè. Íà ïúðâî ìÿñòî ñðåä òÿõ ñà çàêîíîäàòåëíèòå ïðàâîìîùèÿ, êîèòî êàêòî ñïîðåä ñåãà äåéñòâàùèòå àêòîâå íà ÅÑ, òàêà è ñïîðåä Åâðîïåéñêàòà êîíñòèòóöèÿ, ñå ïðåäîñòàâÿò íà Ñúâåòà íà ìèíèñòðèòå è Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò. Ïðåäîñòàâÿíåòî íà êîíñòèòóöèîííè ïðàâîìîùèÿ ñòàâà ñ äîãîâîðà çà ïðèñúåäèíÿâàíå, êîéòî ïî ñâîÿòà ïðèðîäà å ìåæäóíàðîäíîïðàâåí äîãîâîð .  ñúùîòî âðåìå òîçè äîãîâîð å ñ âèñîêà çíà÷èìîñò, ïîðàäè êîåòî è îòãîâîðíîñòòà íà ïàðëàìåíòà â òàçè íàñîêà å ïî-ãîëÿìà è èçèñêâà êâàëèôèöèðàíî ìíîçèíñòâî ïðè ðàòèôèêàöèÿòà ìó⁴⁰.

Ðåøåíèåòî íà Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä å ñúâúðøåíî ÿñíî è äîáðå îáîñíîâàíî ùî ñå îòíàñÿ äî òîâà äàëè ÷àñòè÷íîòî ïðåõâúðëÿíå íà êîìïåòåíöèè îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå êúì èíñòèòóöèèòå íà ÅÑ íå å íàðóøàâàíå íà íàöèîíàëíèÿ ñóâåðåíèòåò. Ñúäúò èçðè÷íî ïîñòàíîâÿâà, ÷å “….Ñóâåðåíèòåòúò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ íå å çàñòðàøåí, çàùîòî â ñëó÷àÿ ïðèåìàíåòî îò îðãàíèòå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç íà ðåøåíèÿ è ñúçäàäåíèòå þðèäè÷åñêè àêòîâå ñ òÿõíîòî íàäíàöèîíàëíî, ïðÿêî è óíèâåðñàëíî äåéñòâèå ùå å ñ ó÷àñòèåòî íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ…Ïîñî÷åíîòî ïðÿêî äåéñòâèå íà àêòîâå íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç íå îòíåìà, à äîïúëâà íîðìàòèâíàòà êîìïåòåíòíîñò íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå”.

 êîíòåêñòà íà âðúçêàòà ìåæäó ñóâåðåíà (íàðîäíà âîëÿ) è íàðîäíîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî (çàêîíîäàòåëíèÿ îðãàí) òóê ñòàâà âúïðîñ çà åäèí íàèñòèíà ñúâúðøåíî íîâ ìîäåë íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ,õàðàêòåðåí çà ìîäåðíèÿ äåìîêðàòè÷åí êîíñòèòóöèîíàëèçúì.

Îñíîâíàòà òåíäåíöèÿ ñëåäîâàòåëíî îò ãëåäíà òî÷êà íà äúðæàâåí ñóâåðåíèòåò å íåãîâîòî åëèìèíèðàíå, à ïàðàëåëíîòî ìó ñúùåñòâóâàíå ñ åäíà “îòâîðåíà äúðæàâíîñò”, ïðè êîåòî â ÷èñòî çàêîíîäàòåëåí ïëàí ñå îñúùåñòâÿâà åäíî òðèåäèííî óïðàâëåíèå, îñíîâàíî íà îáùíîñòåí, ìåæäóïðàâèòåëñòâåí è ôåäåðàòèâåí ìåòîä, îñèãóðÿâàù îáùàòà åâðîïåéñêà èíòåãðàöèîííà ïîëèòèêà.

3. 
   Ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè õàðàêòåðèñòèêè íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò
   

Îïðåäåëÿíåòî íà ïðàâèëàòà íà ïîëèòè÷åñêàòà èãðà è íà ïàðàìåòðèòå íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ â åäèí îáùîåâðîïåéñêè êîíòåêñò ñà êîíñòèòóöèîííîïðàâíàòà îñíîâà íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò è ñâúðçàíèÿ ñ òîâà çàêîíîäàòåëåí ïðîöåñ.

Åäèí îò “îòêðèòèòå “ èëè íåïîëó÷èëè äîñòàòú÷íà ÿñíîòà âúïðîñè å òîçè çà ïàðàìåòðèòå íà ïðàâíî-íîðìàòèâíîòî ðåãóëèðàíå.  þðèäè÷åñêè ïëàí ñòàâà âúïðîñ çà éåðàðõèÿòà íà íîðìàòèâíèòå àêòîâå. Âåðòèêàëíîòî (éåðàðõè÷íî) ïîäðåæäàíå ñëåäâà èëè óòâúðäåíè â çàêîíîäàòåëíàòà ïðàêòèêà òðàäèöèè (íàé-âàæíèÿò êðúã îáùåñòâåíè îòíîøåíèÿ ñå ðåãóëèðàò ñúñ çàêîí) èëè å ðåçóëòàò îò àïðèîðè îïðåäåëåíà ðàìêà, êîÿòî äàâà òâúðäå ìàëêî ñâîáîäà íà ñàìèÿ çàêîíîäàòåë. Ïîäõîäúò ìîæå äà áúäå è “ñìåñåí” , îñîáåíî êàòî ñå èìà ïðåäâèä ïðèîðèòåòúò íà ðàòèôèöèðàíèòå ìåæäóíàðîäíè äîãîâîðè.  þðèäè÷åñêè ïëàí íåùàòà èçãëåæäàò îòíîñèòåëíî ÿñíî – Êîíñòèòóöèÿòà äàâà îïðåäåëåíà ðàìêà çà éåðàðõè÷íîñòòà íà íîðìàòèâíèòå àêòîâå, ìàêàð, ÷å ñàìàòà òÿ å ÷àñò îò äåéñòâàùîòî ïðàâî, ïðè òîâà ñúãëàñíî ÷ë.5, àë. 2 èìà íåïîñðåäñòâåíî äåéñòâèå.  ñúùîòî âðåìå Êîíñòèòóöèÿòà å òâúðäå ëàêîíè÷íà ïî âúïðîñà çà òîâà êîè îáùåñòâåíè îòíîøåíèÿ òðÿáâà èëè ìîãàò äà ñå óðåæäàò ñúñ çàêîí.  ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè ïëàí òîâà îçíà÷àâà íàé-ìàëêî äâå íåùà – îò åäíà ñòðàíà íàëèöå å äåéñòâèòåëíî êîíñòèòóöèîííî ãàðàíòèðàíî ñúäúðæàíèå (ìàêàð è èìïëèöèòíî) íà ïðèíöèïèòå íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî, êúäåòî ñå ðàçøèðÿâà êðúãúò íà îáùåñòâåíè îòíîøåíèÿ, çà êîèòî íå å íåîáõîäèìî è íå å ñîöèàëíî îáîñíîâàíî äúðæàâíî-ïðàâíîòî ðåãóëèðàíå. Îò äðóãà ñòðàíà, ïàê â êîíòåêñòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî è íà êîíöåïöèÿòà çà ïðåäñòàâèòåëíîòî óïðàæíÿâàíå íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò â øèðîê ñìèñúë íà äóìàòà (÷ðåç ñâîáîäíî èçáðàí ïàðëàìåíò, ïðè ñâîáîäíî èçðàçÿâàíå íà âîëÿòà íà íàðîäà), íà çàêîíîäàòåëÿ ñå ïðåäîñòàâÿ ñâîáîäà äà ðåøè äàëè îïðåäåëåí êðúã îáùåñòâåíè îòíîøåíèÿ íå ñëåäâà äà ñå îáëåêàò âúâ ôîðìàòà íà çàêîí. Âúïðîñúò çà ãðàíèöèòå íà íîðìàòèâíîòî ïðîñòðàíñòâî ïðè ñúñòàâÿíåòî íà íîðìàòèâíè àêòîâå (þðèäè÷åñêàòà ñòðàíà íà âúïðîñà) èçëèçà èçâúí ÷èñòî þðèäè÷åñêîòî ìó èíòåðïðåòèðàíå ⁴¹.  êîíñòèòóöèîííîïðàâíàòà òåîðèÿ ñå ïîñî÷âà, ÷å òîâà å êëàñè÷åñêè ïðîáëåì íà êîíñòèòóöèîííîòî ïðàâî, ïðåòúðïÿë ñëîæíè ïðîìåíè ⁴².

Äðóã âúïðîñ, ñâúðçàí ñ êîíñòèòóöèîííîïðàâíèòå îñíîâè íà çàêîíîäàòåëñòâîòî å òîçè çà ïðàâíàòà ðåãëàìåíòàöèÿ íà ñàìèÿ çàêîíîäàòåëåí ïðîöåñ. Êîíñòèòóöèÿòà îòíîâî å òâúðäå ëàêîíè÷íà. Òÿ ðåãëàìåíòèðà âúïðîñèòå çà: òèòóëÿðà íà çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò, ñóáåêòèòå, èìàùè ïðàâî íà çàêîíîäàòåëíà èíèöèàòèâà è êðàéíàòà ôàçà íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ – îáñúæäàíåòî è ïðèåìàíåòî. Ãðàíèöèòå íà “êîíñòèòóöèîííîïðàâíàòà îñíîâà” ñâúðøâàò äî òóê. Èçâúí òÿõ å ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêèÿò àíàëèç. Ñàìèòå êîíñòèòóöèîíàëèñòè ðàçãëåæäàò çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ â øèðîê è â òåñåí ñìèñúë.  òåñåí (êîíñòèòóöèîííîïðàâåí) ñìèñúë çàêîíîäàòåëíèÿò ïðîöåñ å “îôèöèàëíî óñòàíîâåí ðåä çà èçâúðøâàíå íà ïðàâíîçíà÷èìè äåéñòâèÿ, áåç êîèòî íå ìîæå äà ñå ñúçäàäå þðèäè÷åñêè çàêîí êàòî àêò íà ïàðëàìåíòà ñ âèñøà þðèäè÷åñêà ñèëà, êîéòî ôîðìàëíî îòëè÷àâà çàêîíà îò äðóãèòå ïðàâíîíîðìàòèâíè àêòîâå”⁴³.  øèðîê (ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè) ñìèñúë çàêîíîäàòåëíèÿò ïðîöåñ èçëèçà èçâúí ïîñî÷åíàòà êîíñòèòóöèîííà ðàìêà è âêëþ÷âà àêòîâå,äåéñòâèÿ è ïðîöåñè, êîèòî “…äàëå÷ íàäõâúðëÿò “ïàðëàìåíòàðíèòå ñòåíè” ⁴⁴.

Îïðåäåëÿíåòî íà ãðàíèöèòå íà ïðàâíî-íîðìàòèâíîòî ðåãóëèðàíå èçèñêâà ïðîó÷âàíå íà ñúùåñòâóâàùîòî ñòàòóêâî, îáùåñòâåíèòå íàãëàñè è îðèåíòàöèè, íàìèðàíåòî íà áàëàíñà ìåæäó ïðàâíîòî è èçâúíïðàâíîòî ðåãóëèðàíå Òîçè âúïðîñ èìà è îùå åäèí ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè àñïåêò – êîëè÷åñòâåíàòà õàðàêòåðèñòèêà íà çàêîíîâàòà óðåäáà, ò.å. çà “ äîñòàòú÷íèÿ îáõâàò íà ìàòåðèÿòà, êîÿòî ñå ïîäëàãà íà ðåãëàìåíòàöèÿ ñúñ ñúîòâåòíèÿ çàêîí” ⁴⁵, çà êîíêðåòíèòå ïàðàìåòðè (ìàòðèöàòà) íà çàêîíîäàòåëñòâîòî. Èçâåñòíè ñà äâåòå ïðîòèâîïîëîæíè ñòàíîâèùà – çà êîäèôèêàöèÿ íà çàêîíîäàòåëñòâîòî èëè çà äåòàéëíà è ïî-ñêîðî “ðàçäðîáåíà” çàêîíîâà óðåäáà. Âòîðàòà òåíäåíöèÿ êàòî ÷å ëè çàïî÷âà äà ñòàâà ïðàâèëî è òî íå ïîðàäè íÿêàêâè âúòðåøíî-ïîëèòè÷åñêè ìîòèâè, à ãëàâíî ïîðàäè íîâàòà ïàðàäèãìà íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ â êîíòåêñòà íà åâðîïåéñêèÿ èíòåãðàöèîíåí ïðîöåñ.

Ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè èçìåðåíèÿ èìà è âúïðîñúò çà ðåàëèçàöèÿòà íà ïðèíöèïà íà ïðåäñòàâèòåëñòâîòî â çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò, çà ðåàëíàòà âðúçêà ìåæäó ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî è çàêîíîäàòåëíèÿ îðãàí (êàòî èíñòèòóöèÿ è êàòî ôóíêöèÿ). Äèíàìèêàòà íà ñîöèàëíèÿ æèâîò åæå÷àñíî “ïðîèçâåæäà” îñíîâàíèÿ çà çàòâàðÿíå íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ â òÿñíàòà ñõåìà íà ïàðëàìåíòàðíîòî ìíîçèíñòâî.  äúðæàâèòå ñ óòâúðäåí ìîäåë íà ïàðëàìåíòàðíà äåìîêðàöèÿ òîçè áàëàíñ ñðàâíèòåëíî ïî-ëåñíî ñå ïîääúðæà. Èíñòèòóöèîíàëíèòå ôîðìè íà ó÷àñòèå â çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò (ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè, èçáîðíîñò íà îñíîâàòà íà ïîëèòè÷åñêèÿ ïëóðàëèçúì, êîíñòèòóöèîíåí êîíòðîë è ò.í.) íàèñòèíà äàâàò îïðåäåëåíè ãàðàíöèè, íî íåâèíàãè óñïÿâàò äà ñúõðàíÿò âðúçêàòà ìåæäó ïðèíöèïà è êîíêðåòíàòà ìó ðåàëèçàöèÿ.

Èçñëåäâàéêè âðúçêàòà ìåæäó ïîëèòè÷åñêèÿ ôàêòîð, ïàðëàìåíòàðíîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî è ñïåöèôèêàòà íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ â óñëîâèÿòà íà ñúâðåìåííèÿ êîíñòèòóöèîíàëèçúì, Äæ. Ñàðòîðè ïîñî÷âà, ÷å ñàì ïî ñåáå ñè è íàé-ñúâúðøåíèÿò è ïðîâåðåí â ïðàêòèêàòà òåîðåòè÷åí ìîäåë íà äåìîêðàöèÿòà íå ìîæå äà ðåøè åäíîçíà÷íî êîíêðåòíèòå ïðîáëåìè íà âðúçêàòà îáùåñòâî –ïîëèòè÷åñêè èíòåðåñè (ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè) – ïðåäñòàâèòåëåí çàêîíîäàòåëåí îðãàí (çàêîíîäàòåëåí ïðîöåñ) ⁴⁶. Òîçè åëåìåíò íà âðúçêàòà ìåæäó íàðîäíàòà âîëÿ, íàðîäíîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî è îòðàçÿâàíå â çàêîíèòå íà ñúùàòà òàçè âîëÿ íà èçáèðàòåëèòå, íå å äîñòàòú÷íî èçñëåäâàíà.

Ñ âèñîêà ñòåïåí íà âåðîÿòíîñò êîíôëèêòúò ìåæäó ñâîáîäíèÿ ìàíäàò è “íåñâîáîäàòà” îò ïîëèòè÷åñêàòà ñèëà, êîÿòî äèêòóâà ðåøåíèåòî íà êîíêðåòíèÿ íàðîäåí èçáðàíèê ñå îòðàçÿâà âúðõó ñàìèÿ çàêîíîòâîð÷åñêè ïðîöåñ. Ðàçáèðà ñå â íèòî åäíî îáùåñòâî òîâà ïðîòèâîðå÷èå íå ìîæå äà áúäå ïðåîäîëÿíî, íî èìåííî â òîâà å ñèëàòà è çíà÷åíèåòî íà ïåðèîäè÷íèòå ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêè “ïðåäóïðåæäåíèÿ” - íàâðåìå äà îòêðèâàò è ñúùî òàêà íàâðåìå äà ïðîãíîçèðàò â íàó÷åí ïëàí âúçìîæíèòå áëàãîïðèÿòíè èëè íåáëàãîïðèÿòíè ñîöèàëíè ïîñëåäèöè îò îñíîâíèòå çàêîíîäàòåëíè ðåøåíèÿ.

Ðîëÿòà íà ïàðëàìåíòà êàòî âèñø ïðåäñòàâèòåëåí îðãàí â äúðæàâàòà ïîíÿêîãà ñå ðàçãëåæäà èçâúí êîíòåêñòà íà çàêîíîäàòåëíèÿ ïðîöåñ. Òóê ñòîè âúïðîñúò çà îòäåëíèòå “ðîëè” íà íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè. Ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêîòî ðàçáèðàíå ñî÷è, ÷å ñîöèàëíàòà ðîëÿ íà íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè å äîñòà ÿñíî îïðåäåëåíà, ìàêàð è â ÷èñòî þðèäè÷åñêè ãðàíèöè. Òóê å ñúðöåâèíàòà íà ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêèÿ àíàëèç, ðàçãëåæäàù ïàðëàìåíòà êàòî ñïåöèôè÷íà ñîöèîãðàôè÷íà ñòðóêòóðà, êîÿòî äîñòà íååäíîçíà÷íî ñå âúçïðèåìà îò îáùåñòâåíîòî ñúçíàíèå.

 ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêàòà òåîðèÿ ñå ïîñî÷âà, ÷å èäåÿòà çà ïàðëàìåíòàðíîòî óïðàâëåíèå (ïðÿêàòà è ïðåäñòàâèòåëíàòà ôîðìà) ÷åñòî ïúòè îñòàâà íåðàçáðàíà îò ñàìèÿ èçáèðàòåëåí êîðïóñ, êîéòî èëè æèâåå ñ ïðåäñòàâàòà çà äîáðî íåãîâî ïðåäñòàâÿíå îò èçëú÷åíèòå îò íåãî íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè èëè äîñòèãà äî êðàéíîñò â ñâîèòå ðàçî÷àðîâàíèÿ îò òÿõ, èçïèòâàéêè ïîñòîÿííî æåëàíèå äà ïðåõâúðëÿ âèíàòà çà âñÿêî çëî âúðõó òÿõ.

Âúïðîñúò, êîéòî ñå ïîñòàâÿ å äàëè ñúâðåìåííèÿò ïàðëàìåíò å íàèñòèíà èçðàç íà ïðèíöèïà çà “íàðîäíîòî ïðåäñòàâèòåëñòâî” è íàé-íàäåæäíàòà ôîðìà çà îñúùåñòâÿâàíåòî íà ïðèíöèïà çà ó÷àñòèå íà íàðîäà â óïðàæíÿâàíåòî íà âëàñòòà. Äîêîëêîòî ïúê çàêîíîäàòåëíàòà äåéíîñò å íàé-âàæíàòà ôóíêöèÿ ïî îñúùåñòâÿâàíåòî íà äúðæàâíàòà âëàñò, òî âðúçêàòà ìåæäó íàðîäíàòà âîëÿ è ïàðëàìåíòà êàòî ñïåöèôè÷íà ôîðìà íà íàðîäíî ïðåäñòàâèòåëñòâî ñòàâà îùå ïî-çíà÷èìà. Íåîáõîäèìî å ñëåäîâàòåëíî åìïèðè÷íî äà ñå óñòàíîâè äàëè íàèñòèíà èìà ñúâïàäàíå íà íàðîäíàòà âîëÿòà ñ òàçè íà íåãîâèòå ïðåäñòàâèòåëè èëè òîâà å åäíà ôèêöèÿ, íàìåðèëà þðèäè÷åñêè èçðàç âúâ ôîðìàòà íà “ñâîáîäíèÿ ìàíäàò”. ïðàâíî-ñîöèîëîãè÷åñêàòà äîêòðèíà ïàðëàìåíòúò ñå àíàëèçèðà êàòî ïîñðåäíèê ìåæäó âîëÿòà íà èçáèðàòåëèòå è êðàéíèÿ ïðîäóêò (þðèäè÷åñêèòå çàêîíè). Âðúçêàòà íå å òàêà ïðîñòà, êàòî ñå èìà ïðåä âèä, ÷å ðàçëè÷íèòå ñîöèàëíè îáùíîñòè è íàé-âå÷å ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè ïðÿêî ó÷àñòâàò â èçãðàæäàíåòî íà ñèëóåòà íà ïðåäñòàâèòåëíàòà äåìîêðàöèÿ. Ñõåìàòè÷íî òîâà âçàèìîäåéñòâèå èçãëåæäà ïî ñëåäíèÿ íà÷èí:

Ñõåìà 2: