Да откриете историческите корени на конституционализма

ÎÑÌÀ ÃËÀÂÀ

ÈÇÁÈÐÀÒÅËÍÀ ÑÈÑÒÅÌÀ

• 
  да посочите принципите на избирателното право;
  
• 
  да определите двата аспекта, в които се разглежда избирателното право;
  
• 
  да посочите основните видове избирателни системи;
  
• 
  да посочите предимствата и недостатъците на всяка от избирателните системи;
  
• 
  да дискутирате по проблемите, свързани с избирателните процедурие.
  

1. Място на изборите в демократичния политически процес

В исторически план теорията за народния суверенитет и теорията за изборите възникват почти едновременно. Тяхното разграничаване обаче започва да присъства в научните изявления на мислители и политолози едва през миналия век.

В трудовете на съвременните изследователи и в съзнанието на обществеността изборите се свързват в най-голяма степен със завоеванията на съвременната демокрация. Нещо повече, в модерната политическа теория демокрацията се съизмерва чрез изборите. За демократични се възприемат тези страни, в които управляващите органи и личности са излъчени чрез общи, свободни и честни избори.

Изборите са своеобразна форма на допитване до народа и по този начин те служат като средство за осъществяване на държавната власт. Чрез изборите се формира личният състав на съответните органи. Чрез тях се проверяват политическите настроения и активиност на избирателите.

2. Функции на изборите в демократичната политическа система.

Някои български и чуждестранни учени разграничават следните функции на изборите:

а/ функция на приемане и предаване на властта - в Конституцията на Република България е постановено, след като бъде избрано ново Народно събрание действащият министър-председател да подаде оставката на правителството.

Конституцията дава право на парламентарната група, спечелила най-много места в парламента, да излъчи своя кандидат за премиер, на когото президентът да връчи мандат за съставяне на правителство.

б/ функция на отразяване на обществените нагласи - чрез изборите се открояват онези политически партии и формирования, чиито идеи и програми са най-близки до избирателите.

в/ функция на влияние и контрол на управляваните над управляващите - изборите дават възможност за издигане на кандидати, излъчени от партиите и коалициите, и независими кандидати.

г/ функция на създаване и утвърждаване на политически лидери - тази функция се реализира чрез определяне фактическото място и роля на отделните личности от политиката в съответните държавни органи, конституирани в резултат на изборите.

II. ÏÎÍßÒÈÅ È ÂÈÄÎÂÅ ÈÇÁÈÐÀÒÅËÍÈ
ÑÈÑÒÅÌÈ

1. Ïîíÿòèå.

Èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà å ñúâêóïíîñò îò èçáèðàòëåíè ïðàâîîòíîøåíèÿ è íåþðèäè÷åñêè îáùåñòâåíè îòíîøåíèÿ, êîèòî âúçíèêâàò â ïðîöåñà íà êîíñòèòóèðàíåòî íà èçáîðíèòå äúðæàâíè îðãàíè îò èçáèðàòåëèòå.

Èçáèðàòåëíèòå ïðàâîîòíîøåíèå ñå ðåãóëèðàò îò íîëìèòå íà èçáèðàòåëíîòî ïðàâî, à îòíîøåíèÿòà â ïàðòèèòå è êîàëèöèèòå ïðè èçäèãàíåòî íà êàíäèäàòè ñå ðåãóëèðàò îò íåþðèäè÷åñêè íîðìè.

Îïðåäåëåíè îò Êîíñòèòóöèÿòà äúðæàâíè è îáùèíñêè îðãàíè ñå èçáèðàò îò áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè, ïðèòåæàâàùè èçáèðàòåëíè ïðàâà. Òàêèâà îðãàíè ñà íàïðèìåð Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, ïðåçèäåíòúò íà Ðåïóáëèêàòà, îáùèíñêèòå ñúâåòè, îáùèíñêèòå êìåòîâå. Òåõíèÿò èçáîð ñå èçâúðøâà â ñúîòâåòñòâèå ñ îïðåäåëåí ïðàâíî-ïîëèòè÷åñêè ìåõàíèçúì, êîéòî ñå íàðè÷à èçáèðàòåëíà ñèñòåìà. Òîçè ìåõàíèçúì å êîìïëåêñíà êàòåãîðèÿ è ñå ñúñòîè îò íÿêîëêî ðàçëè÷íè ñúñòàâíè ÷àñòè. Íà ïúðâî ìÿñòî òîâà ñà ïðàâíè ïðèíöèïè è ïðàâèëà, îïðåäåëåíè îò Êîíñòèòóöèÿòà è èçáèðàòåëíèòå çàêîíè. Åëåìåíòè íà òîçè ìåõàíèçúì ñà è íÿêîè ïîëèòè÷åñêè êàòåãîðèè, êàêâàòî íàïðèìåð å ïîëèòè÷åñêèÿò ðåæèì, êîéòî â çíà÷èòåëíà ñòåïåí îïðåäåëÿ äåéñòâèåòî íà èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà. Íà òðåòî ìÿñòî ñúùåñòâóâàò è êîíêðåòíè ôàêòè÷åñêè óñëîâèÿ è ïðåäïîñòàâêè, êîèòî ñúùî âëèÿÿò ïðè ïðîèçâåæäàíåòî íà èçáîðèòå.

Èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà îïðåäåëÿ íà ïðàêòèêà ïðè êîíêðåòíèòå ïîëèòè÷åñêè, ñîöèàëíè è äðóãè óñëîâèÿ êîé ìîæå äà èçáèðà è äà áúäå èçáèðàí â ñúñòàâà íà èçáîðíèòå îðãàíè; êîé ìîæå äà ïîñòàâÿ êàíäèäàòóðè ïðè èçáîðèòå è êàê ñòàâà òîâà; êàê èçáèðàòåëèòå ó÷àñòâàò â èçáîðèòå; êàê ñå îðãàíèçèðà è ïðîèçâåæäà èçáîðúò è êàê ñå îïðåäåëÿò ðåçóëòàòèòå îò ãëàñóâàíåòî.

Êîãàòî ôàêòè÷åñêèòå îòíîøåíèÿ, ñïåöèôè÷íè çà èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà, ñúîòâåòñòâàò íà íîðìèòå íà èçáèðàòåëíîòî ïðàâ, òîâà ïðàâî å ðåàëíî. Òî å ôèêòèâíî, êîãàòî èçáîðíèÿò ìåõàíèçúì ïîðàäè ñúîòâåòíà ìàíèïóëàöèÿ íà íÿêîè îò åëåìåíòèòå íà èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà ñå îòêëîíÿâà îò ïðåäïèñàíèÿòà íà çàêîíîäàòåëñòâîòî.

Ïðè óñòàíîâÿâàíåòî è èçïîëçâàíåòî íà èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà èìà îïðåäåëåíè ôàêòîðè, îò êîèòî çàâèñè äåéñòâèåòî íà ñèñòåìàòà. Òå ñà ãëàâíî òðè: ðåøàâàíåòî íà ïðîáëåìà – ìàæîðèòàðíà èëè ïðîïîðöèîíàëíà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà, â êàêúâ âàðèàíò è äàëè äà ñå èçïîëçâà ñìåñåíà ñèñòåìà; áþëåòèíàòà çà ãëàñóâàíå äàëè äà áúäå åäíîèìåííà èëè ìíîãîèìåííà (ëèñòà); êàê äà ñå ïðîèçâåäàò èçáîðèòå â åäèí òóð (åäíî ãëàñóâàíå) èëè â äâà òóðà. Ðåøàâàíåòî íà òåçè âúïðîñè çàâèñè îò èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà, êîÿòî ñå ïîñòàâÿ â äåéñòâèå.

2. Âèäîâå èçáèðàòåëíè ñèñòåìè. Ñúùåñòâóâàò ìíîæåñòâî èçáèðàòåëíè ñèñòåìè (è âàðèàíòè íà ñèñòåìè), íî äâå ñà îñíîâíèòå ìåæäó òÿõ:

- ìàæîðèòàðíà

- ïðîïîðöèîíàëíà.

Ïðè ìàæîðèòàðíàòà, ìàíäàòèòå â ñúîòâåòíèÿ èçáèðàòåëåí ðàéîí ñå âçåìàò îò îíàçè ïàðòèÿ èëè ïàðòèéíà êîàëèöèÿ, êîÿòî ïîëó÷è àáñîëþòíîòî (à àêî çàêîíúò äîïóñêà – îòíîñèòåëíîòî) ìíîçèíñòâî îò äåéñòâèòåëíèòå ãëàñîâå. Ñúùåñòâóâà ïðàêòèêà èçáîðèòå ïðè ìàæîðèòàðíàòà ñèñòåìà äà ñå ïðîâåæäàò íà äâà òóðà. Ïðè ïúðâèÿ òóð ñå ïðèëàãà ïðèíöèïúò íà àáñîëþòíîòî ìíîçèíñòâî, êàòî çà èçáðàí ñå îáÿâÿâà êàíäèäàòúò, ïîëó÷èë àáñîëþòíî ìíîçèíñòâî. Àêî íèêîé îò êàíäèäàòèòå íå ïîëó÷è òàêîâà ìíîçèíñòâî, ñå ïðîèçâåæäà âòîðè èçáîð (âòîðè òóð), ïðè êîéòî èçáðàí ìîæå äà áúäå êàíäèäàòúò ïîëó÷èë îòíîñèòåëíî ìíîçèíñòâî. Ïðè âòîðèÿ òóð îáèêíîâåíî ñå ñúñòåçàâàò ïîìåæäó ñè äâàìàòà êàíäèäàòè, ïîëó÷èëè íàé-ìíîãî ãëàñîâå íà ïúðâèÿ òóð.

Êîãàòî ñå ïðèëàãà ïðîïîðöèîíàëíàòà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà ìàíäàòèòå ñå ðàçïðåäåëÿò ìåæäó ó÷àñòâàùèòå ïàðòèéíè îðãàíèçàöèè ïðîïîðöèîíàëíî íà ãëàñîâåòå íà èçáèðàòåëèòå, ïîäàäåíè çà âñÿêà îò ñúñòåçàâàùèòå ñå ïàðòèéíè ëèñòè â ìíîãîìàíäàòíè èçáèðàòåëíè ðàéîíè. Îáèêíîâåíî ñå îïðåäåëÿ ñúîòâåòíà èçáèðàòåëíà áàðèåðà – ìèíèìàëåí áðîé (â ïðîöåíòè) ãëàñîâå, êîèòî òðÿáâà äà ïîëó÷è âñÿêà ó÷àñòâàùà â ñúñòåçàíèåòî ïàðòèÿ, çà äà ìîæå äà ó÷àñòâà ïðè ðàçïðåäåëÿíåòî íà ìàíäàòèòå.

Âñÿêà îò ïîñî÷åíèòå èçáèðàòåëíè ñèñòåìè èìà ñâîèòå ïðåäèìñòâà è íåäîñòàòúöè. Ãëàâíîòî ïðåäèìñòâî íà ìàæîðèòàðíàòà ñèñòåìà å, ÷å èçáèðàòåëÿò ãëàñóâà çà êîíêðåòåí êàíäèäàò è ìîæå äà íàïðàâè ñâîáîäíî ïðåöåíêàòà ñè. Ïðåäèìñòâîòî íà ïðîïîðöèîíàëíàòà ñèñòåìà å, ÷å ïðè ðàçïðåäåëÿíåòî íà ìàíäàòèòå íå ñå ãóáÿò ãëàñîâå è ñúñòåçàâàùèòå ñå ïàðòèè ïîëó÷àâàò ìàíäàòèòå ñïîðåä äîâåðèåòî, êîåòî èì å áèëî îêàçàíî ïðè èçáîðà.

Ñúùåñòâóâà è ò.íàð. ñìåñåíà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà. Òÿ å êîìáèíàöèÿ îò ìàæîðèòàðíàòà è ïðîïîðöèîíàëíàòà ñèñòåìà. Îïðåäåëåí áðîé îò ÷ëåíîâåòå íà èçáèðàåìèÿ îðãàí, êîãàòî òîé å êîëåêòèâåí, ñå èçáèðàò ïî åäíàòà, à îñòàíàëèòå – ïî äðóãàòà ñèñòåìà. Ñìÿòà ñå, ÷å ïî òîçè íà÷èí ñå íåóòðàëèçèðàò íåäîñòàòúöèòå íà âñÿêà îò äâåòå èçáèðàòåëíè ñèñòåìè, êàòî â ñúùîòî âðåìå ñå èçïîëçâàò ïðåäèìñòâàòà èì.

II. ÈÇÁÈÐÀÒÅËÍÎ ÏÐÀÂÎ

1. Ïîíÿòèå. Èçðàçúò “èçáèðàòåëíî ïðàâî” ñå óïîòðåáÿâà â äâà ðàçëè÷íè ñìèñúëà:

à/ êàòî îáåêòèâíî èçáèðàòåëíî ïðàâî - òîâà å ñèñòåìà îò äåéñòâàùè ïðàâíè íîðìè, êîèòî óñòàíîâÿâàò þðèäè÷åñêèÿ ðåæèì çà îáðàçóâàíå íà èçáîðíèòå äúðæàâíè îðãàíè.

á/ êàòî ñóáåêòèâíî èçáèðàòåëíî ïðàâî - òîâà å ïðàâîòî íà ãðàæäàíèòå äà èçáèðàò - àêòèâíî èçèáèðàòåëíî ïðàâî, è äà áúäàò èçáèðàíè - ïàñèâíî èçáèðàòåëíî ïðàâî.

Àáñîëþòíà ïðåäïîñòàâêà çà èçáèðàòåëíîòî ïðàâî å áúëãàðñêîòî ãðàæäàíñòâî, çàùîòî èçáîðúò å èçðàç íà íàðîäíèÿ ñóâåíèòåò.

2. Ïðèíöèïè íà èçáèðàòåëíîòî ïðàâî.

Ñïîðåä ÷ë. 10 îò Êîíñòèòóöèÿòà “Èçáîðèòå, íàöèîíàëíèòå è ìåñòíèòå ðåôåðåíäóìè ñå ïðîèçâåæäàò âúç îñíîâà íà îáùî, ðàâíî è ïðÿêî èçáèðàòåëíî ïðàâ, ñ òàéíî ãëàñóâàíå”. Ïî òîçè íà÷èí ñå îïðåäåëÿò ïðèíöèïèòå íà èçáèðàòåëíîòî ïðàâî.

Îáùîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî ñúãëàñíî ÷ë. 42, àë. 1 îò Êîíñòèòóöèÿòà îçíà÷àâà, ÷å “Ãðàæäàíèòå íàâúðøèëè 18 ãîäèíè, ñ èçêëþ÷åíèå íà ïîñòàâåíèòå ïîä çàïðåùåíèå è èçòúðïÿâàùèòå íàêàçàíèå ëèøàâàíå îò ñâîáîäà, èìàò ïðàâî äà èçáèðàò äúðæàâíè è ìåñòíè îðãàíè…”.  ñëó÷àÿ ñå èìàò ïðåäâèä áúëãàðñêèòå ãðàæäàíè. Ïîä çàïðåùåíèå ñå ïîñòàâÿò îò ñúäà ëèöà, êîèòî íå ìîãàò äà ðúêîâîäÿò ñúçíàòåëíî ïîñòúïêèòå ñè (äóøåâíî áîëíè, íàðêîìàíè, àëêîõîëèöè). Èçòúðïÿâàò íàêàçàíèå ëèøàâàíå îò ñâîáîäà îñúäåíèòå çà èçâúðøåíè ïðåñòúïëåíèÿ. Îáùî å ñàìî àêòèâíîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî. Ïàñèâíîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî ñå ïðèäîáèâà è îñúùåñòâÿâà ïðè îïðåäåëåíè îò Êîíñòèòóöèÿòà óñëîâèÿ çà âúçðàñò, îòñåäíàëîñò, ãðàæäàíñòâî è äð.

Ðàâíîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî îçíà÷àâà, ÷å âñåêè áúëãàðñêè ãðàæäàíèí ó÷àñòâà â èçáîðèòå íà ðàâíî îñíîâàíèå ñ äðóãèòå ãðàæäàíè. Ðàâåíñòâîòî â ñëó÷àÿ ñå îñèãóðÿâà, êàòî çàêîíúò ïðèçíàâà íà èçáèðàòåëÿ ñàìî åäèí ãëàñ è ïðàâîòî äà ãëàñóâà ñàìî âåäíúæ ïðè äàäåí èçáîð. Äåìîêðàòèçìúò íà îáùîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî å äåéñòâèòåëåí, ñàìî êîãàòî òîâà ïðàâî å ðàâíî.

Ïðÿêîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî îçíà÷àâà, ÷å èçáèðàòåëÿò ãëàñóâà íàïðàâî çà êàíäèäàò, êîãîòî èñêà äà èçáåðå. Èçáèðàòåëíîòî ïðàâî íÿìà äà áúäå ïðÿêî, àêî èçáèðàòåëÿò ãëàñóâà çà íÿêàêúâ ïîñðåäíèê, êîéòî ñëåä òîâà ùå ãëàñóâà çà êàíäèäàòà, êîéòî òðÿáâà äà áúäå èçáðàí â ñúîòâåòíèÿ îðãàí.

Âúïðîñúò çà ïðÿêîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî íå òðÿáâà äà ñå ñìåñâà ñ ëè÷íîòî ãëàñóâàíå. Ãðàæäàíèòå òðÿáâà äà ãëàñóâàò ëè÷íî. Òå íå ìîãàò äà óïðàæíÿò èçáèðàòåëíîòî ñè ïðàâî ÷ðåç ïúëíîìîùíèê. Íî ëè÷íîòî ãëàñóâàíå å ñúâñåì ðàçëè÷íî îò ïðÿêîòî èçáèðàòåëíî ïðàâî.

Òàéíîòî ãëàñóâàíå å ñðåäñòâî çà ñâîáîäíîòî óïðàæíÿâàíå íà èçáèðàòåëíîòî ïðàâî. Òî ïîçâîëÿâà íà èçáèðàòåëÿ äà ãëàñóâà ïî ñúâåñò è óáåæäåíèå áåç âñÿêàêúâ ðèñê.

III. ÈÇÁÈÐÀÒÅËÍÈ ÏÐÎÖÅÄÓÐÈ

1. Îðãàíèçàöèÿ è ïðîâåæäàíå íà èçáîðèòå

Âúïðîñèòå çà îðãàíèçàöèÿòà è ïðîâåæäàíåòî íà èçáîðèòå ñå îòíàñÿò äî òåõíèêàòà çà òÿõíîòî èçâúðøâàíå, àäìèíèñòðàòèâíàòà è ñúäåáíàòà çàùèòà íà èçáèðàòåëíîòî ïðàâ, óñòàíîâÿâàíåòî íà ðåçóëòàòèòå îò ãëàñóâàíåòî è äð. Âñè÷êè âúïðîñè îò òîçè âèä ñà óðåäåíè â ñúîòâåòíèòå èçáèðàòåëíè çàêîíè.  ñòðàíàòà ñúùåñòâóâàò è äåéñòâàò Çàêîíà çà èçáèðàíå íà íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè, îáùèíñêè ñúâåòè è êìåòîâå (êîéòî â äåéñòâèòåëíîñò ñå îòíàñÿ ñàìî çà èçáèðàíåòî íà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè), Çàêîí çà ìåñòíèòå èçáîðè è Çàêîí çà èçáèðàíå íà ïðåçèäåíò è âèöåïðåçèäåíò.

à. Íàñðî÷âàíå íà èçáîðèòå. Ïðåçèäåíòúò íà Ðåïóáëèêàòà íàñðî÷âà îáùèòå èçáîðè çà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè, îáùèíñêè ñúâåòè è êìåòîâå. Òîé íàñðî÷âà è ÷àñòè÷íèòå èçáîðè çà êìåòîâå. Èçáîðèòå ñå ïðîèçâåæäàò â íåïðèñúñòâåí äåí.

á. Èçáèðàòåëíè ñïèñúöè. Òå ñà âàæåí äîêóìåíò ïðè îðãàíèçàöèÿòà è ïðîâåæäàíåòî íà èçáîðèòå.  òÿõ ñå âïèñâàò èìåíàòà íà ëèöàòà, êîèòî â äåíÿ íà èçáîðà ñå ïîëçâàò ñ èçáèðàòåëíè ïðàâà. Âïèñâàò ñå è âñè÷êè íåîáõîäèìè äàííè, êîèòî ìîãàò äà èíäèâèäóàëèçèðàò ñúîòâåòíèÿ èçáèðàòåë. Òåçè ñïèñúöè ñå ñúñòàâÿò îò îáùèíñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ. Òÿõíîòî ïðàâíî çíà÷åíèå å äà ëåãèòèìèðàò ñúîòâåòíîòî ëèöå êàòî èçáèðàòåë.

Àêî â èçáèðàòåëíèÿ ñïèñúê å äîïóñíàòà íÿêàêâà ãðåøêà, âñåêè ãðàæäàíèí ìîæå äà ïîèñêà îò îáùèíñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ äà îòñòðàíè ãðåøêàòà. Àêî òîâà íå áúäå íàïðàâåíî â òðèäíåâåí ñðîê îò ïîñòúïâàíåòî íà èñêàíåòî çà ïîïðàâêà, ðåøåíèåòî íà äëúæíîñòíîòî ëèöå èëè íåãîâîòî ìúë÷àíèå ìîæå äà ñå îáæàëâà ïðåä ðàéîííèÿ ñúä. Ñúäúò íàé-êúñíî â 3-äíåâåí ñðîê, â îòêðèòî çàñåäàíèå ðàçãëåæäà æàëáàòà è ñå ïðîèçíàñÿ ïî íåÿ. Ðåøåíèåòî íà ñúäà å îêîí÷àòåëíî.

Âñåêè èçáèðàòåë ñå âïèñâà ñàìî â åäèí èçáèðàòåëåí ñïèñúê. Èçáèðàòåëíèòå ñïèñúöè ñå îáÿâÿâàò íàé-ìàëêî 30 äíè ïðåäè èçáîðíèÿ äåí.

â. Èçáèðàòåëíè êîìèñèè. Çà äà ñå îñèãóðè ðåä è äåìîêðàòèçúì ïðè ïðîâåæäàíåòî íà èçáîðèòå, òàçè çàäà÷à ñå âúçëàãà íà ñúîòâåòíè èçáèðàòåëíè êîìèñèè. Òîâà ñà íåäúðæàâíè îáðàçóâàíèÿ, êîèòî îáà÷å èìàò âúçëîæåíè îò çàêîíà âëàñòíè÷åñêè ôóíêöèè. Èçáèðàòåëíèòå êîìèñèè áèâàò íÿêîëêî âèäà. Ñúùåñòâóâà Öåíòðàëíà èçáèðàòåëíà êîìèñèÿ çà ïðîèçâåæäàíå íà ïàðëàìåíòàðíè èçîðè è Öåíòðàëíà èçáèðàòåëíà êîìèñèÿ çà ïðîèçâåæäàíå íà ìåñòíè èçáîðè. Òåõíèÿò ñúñòàâ ñå îïðåäåëÿ îò ïðåçèäåíòà íà Ðåïóáëèêàòà. Ïðè èçáîð íà ïðåçèäåíò è âèöåïðåçèäåíò ñúùî ñå ñúçäàâà Öåíòðàëíà èçáèðàòåëíà êîìèñèÿ, êîÿòî ñå èçáèðà îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Ïðàâàòà íà òåçè êîìèñèè ñå îïðåäåëÿò îò ñúîòâåòíèòå èçáèðàòåëíè çàêîíè.

Ñúùåñòâóâàò è ðàéîííè èçáèðàòåëíè êîìèñèè, êîèòî áèâàò äâà âèäà – çà èçáèðàíå íà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè è çà èçáèðàíå íà ïðåçèäåíò è âèöåïðåçèäåíò, êàêòî è çà ïðîèçâåæäàíå íà ìåñòíè èçáîðè. Òå ñå îáðàçóâàò îò ñúîòâåòíàòà Öåíòðàëíà èçáèðàòåëíà êîìèñèÿ. Ôóíêöèèòå èì ñå îòíàñÿò äî îðãàíèçèðàíåòî íà èçáîðèòå â ñúîòâåòíèòå èçáèðàòåëíè ðàéîíè.

Îáùèíñêè èçáèðàòåëíè êîìèñèè ñå ñúçäàâàò îò Öåíòðàëíàòà èçáèðàòåëíà êîìèñèÿ ïðè ìåñòíè èçáîðè, â ñúîòâåòíèòå îáùèíè. Òå îðãàíèçèðàò èçáîðèòå â îáùèíàòà. Íàé-âàæíàòà èì ôóíêöèÿ å äà îïðåäåëÿò ðåçóëòàòèòå ïðè èçáîðà íà îáùèíñêè ñúâåòíèöè è íà êìåòîâå. Ñåêöèîííèòå êîìèñèè ñå ñúçäàâàò çà ïðàêòè÷åñêîòî îñúùåñòâÿâàíå íà èçáèðàòåëíèòå ïðàâà íà ãðàæäàíèòå â ñúîòâåòíèòå èçáèðàòåëíè ñåêöèè.

ã. Èçáèðàòåëíè ðàéîíè è ñåêöèè. Èçáèðàíåòî íà íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè, îáùèíñêèòå ñúâåòíèöè è êìåòîâåòå íà îáùèíèòå è êìåòñòâàòà ñå èçâúðøâà ïî èçáèðàòåëíè ðàéîíè, êîèòî ñå îáðàçóâàò íà òåðèòîðèàëåí ïðèíöèï. Ñúîòâåòíèÿò èçáèðàòåëåí çàêîí îïðåäåëÿ êàê ñå ñúçäàâàò èçáèðàòåëíèòå ðàéîíè, êàêúâ å òåõíèÿò áðîé è â êàêúâ ñðîê òå òðÿáâà äà áúäàò ñúçäàäåíè è îáÿâåíè. Ïðè èçáîð íà ïðåçèäåíò è âèöåïðåçèäåíò ñúùåñòâóâà åäèí èçáèðàòåëåí ðàéîí, êîéòî ñúâïàäà ñ òåðèòîðèÿòà íà öÿëàòà ñòðàíà.

Ãëàñóâàíåòî è ïðåáðîÿâàíåòî íà ãëàñîâåòå ñòàâà ïî èçáèðàòåëíè ñåêöèè.

ä. Êàíäèäàòè çà íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè, îáùèíñêè ñúâåòíèöè è êìåòîâå. Ñúîòâåòíèòå êàíäèäàòè ñå ïîñî÷âàò â çàâèñèìîñò îò âúçïðèåòàòà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà (ìàæîðèòàðíà, ïðîïîðöèîíàëíà èëè ñìåñåíà) îò ïàðòèèòå è ïàðòèéíèòå êîàëèöèè. Äîïóñêà ñå êàíäèäàòèðàíåòî è íà íåçàâèñèìè êàíäèäàòè, êîåòî ñòàâà îò îïðåäåëåíà ñúñ çàêîíà ïî áðîé èíèöèàòèâíà ãðóïà èçáèðàòåëè. Ðåãèñòðèðàíåòî íà êàíäèäàòèòå ñå èçâúðøâà îò ñúîòâåòíàòà ðàéîííà èçáèðàòåëíà êîìèñèÿ. Îòêàçúò äà áúäå ðåãèñòðèðàí ïðåäëîæåí êàíäèäàò ìîæå äà ñå îáæàëâà ïðåä ñúîòâåòíàòà Öåíòðàëíà èçáèðàòåëíà êîìèñèÿ, êîÿòî ðåøàâà ñïîðà.

å. Ãëàñóâàíå. Ãëàñóâàíåòî ñòàâà ïî ñåêöèè, â ñïåöèàëíî ïîäãîòâåíî çà öåëòà ïîìåùåíèå, â êîåòî èìà êàáèíè çà ãëàñóâàíå, êîèòî îñèãóðÿâàò àíîíèìíîñò è óäîáñòâà çà ãëàñîïîäàâàòåëèòå. Èçáîðúò ñå îòêðèâà â 7 ÷àñà è ïðèêëþ÷âà â 19 ÷àñà. Àêî ñëåä 19 ÷àñà ïðåä èçáîðíîòî ïîìåùåíèå èìà íåãëàñóâàëè èçáèðàòåëè, ãëàñóâàíåòî ïðîäúëæàâà, äîêàòî âñè÷êè ïðèñúñòâàùè óïðàæíÿò èçáèðàòåëíîòî ñè ïðàâî. Ãëàñóâà ñå ñ áþëåòèíè. Çàêîíúò îïðåäåëÿ âèäà, öâåòà, ôîðìàòà è äðóãèòå îòëè÷èòåëíè áåëåçè íà áþëåòèíàòà. Çàêîíîäàòåëñòâîòî ïðåòúðïÿâà ÷åñòè ïðîìåíè â òîâà îòíîøåíèå. Áþëåòèíàòà ñå ïîñòàâÿ â ïëèê, êîéòî ñå ïóñêà â èçáîðíà êóòèÿ (óðíà) ñîáñòâåíîðú÷íî îò èçáèðàòåëÿ. Îáèêíîâåíî çàêîíúò ïðåäâèæäà, ÷å áþëåòèíèòå ñà íåäåéñòâèòåëíè, êîãàòî ñà íàìåðåíè â èçáèðàòåëíàòà êóòèÿ áåç ïëèê; êîãàòî â èçáèðàòåëíèÿ ïëèê ñà ïîñòàâåíè ðàçëè÷íè áþëåòèíè, êîãàòî áþëåòèíèòå íå ñà îò óñòàíîâåíèÿ îáðàçåö. Ðú÷íî íàïèñàíè äóìè è çíàöè, ïðîìÿíà â ïîðåäíîñòòà íà êàíäèäàòèòå, äîïúëíèòåëíî íàïèñàíè èìåíà, ìåõàíè÷íè óâðåæäàíèÿ, çàöàïâàíèÿ èëè çà÷åðòàâàíèÿ âúðõó áþëåòèíàòà, íå ÿ ïðàâÿò íåäåéñòâèòåëíà. Ïðàçíèòå ïëèêîâå ñå ñìÿòàò çà íåäåéñòâèòåëíè áþëåòèíè.

æ. Îïðåäåëÿíå íà ðåçóëòàòà îò ãëàñóâàíåòî.  òîâà îòíîøåíèå ñúùåñòâóâàò ðàçëè÷èÿ â çàêîíîäàòåëñòâîòî â çàâèñèìîñò îò òîâà, äàëè ñå èçâúðøâà èçáîð íà ïðåçèäåíò íà Ðåïóáëèêàòà èëè çà êìåò, êàêòî è â çàâèñèìîñò îò èçáèðàòåëíàòà ñèñòåìà, êîÿòî ñå ïðèëàãà. Çà äà áúäå äåéñòâèòåëåí èçáîðúò çà ïðåçèäåíò å íåîáõîäèìî äà ñà ãëàñóâàëè ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà îò ðåãèñòðèðàíèòå èçáèðàòåëè. Ïðè èçáîðà íà êìåò îáà÷å, òàêîâà èçèñêâàíå íà ñúùåñòâóâà. Ïðè áàëîòàæà îáèêíîâåíî ñå ñúñòåçàâàò äâàìàòà êàíäèäàòè, ïîëó÷èëè íàé-ìíîãî ãëàñîâå ïðè ïúðâîòî ãëàñóâàíå. Çàêîíúò çà ìåñòíèòå èçáîðè îáà÷å ïðåäâèæäà çà îïðåäåëåí ñðîê âúçìîæíîñòòà ïðè áàëîòàæà äà ñå ñúñòåçàâàò òðèìà è äîðè ïîâå÷å îò òðèìà êàíäèäàòè.

Ñúùåñòâåíèÿò åëåìåíò ïðè ìàæîðèòàðíàòà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà å ïðè ïúðâèÿ òóð êàíäèäàòúò äà å ïîëó÷èë ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà îò äåéñòâèòåëíèòå ãëàñîâå. Àêî ñå ïðîèçâåäå áàëîòàæ, çà èçáðàí ñå ñìÿòà êàíäèäàòúò, ïîëó÷èë îòíîñèòåëíî ìíîçèíñòâî.

Ïðè äåéñòâèåòî íà ïðîïîðöèîíàëíàòà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà å íåîáõîäèìî ñúîòâåòíàòà ïàðòèÿ (ïàðòèéíà êîàëèöèÿ) äà å ïðåîäîëÿëà èçáîðíàòà áàðèåðà è äà å ïîëó÷èëà ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà îò äåéñòâèòåëíèòå ãëàñîâå. Ìàíäàòèòå ñå ðàçïðåäåëÿò ïðîïîðöèîíàëíî íà ïîëó÷åíèòå çà ñúîòâåòíàòà ëèñòà ãëàñîâå. Ðåçóëòàòèòå îò ãëàñóâàíåòî â òîçè ñëó÷àé ñå îïðåäåëÿò ïî ìåòîäà íà Ä^,Îíò (òîçè ìåòîä å íàðå÷åí íà èìåòî íà íåãîâèÿ àâòîð).

Ключови думи и тезиси

Избирателно право

Избирателни системи

Избирателни процедури

ВЪПРОСИ ЗА ДИСКУСИЯ И ПРОВЕРКА НА ЗНАНИЯТА

1. 
   В какви два аспекта се разглежда избирателното право?
   
2. 
   Какви видове избирателни системи познавате ?
   
3. 
   Каква предпоставка за субективното избирателно право е българското гражданство ?
   
4. 
   В каква последователност са избирателните процедури ?
   
5. 
   Как се издигат кандидати за народни представители?
   
6. 
   Как се определят изборните резултати?
   

ÏÐÅÇÈÄÅÍÒ ÍÀ ÐÅÏÓÁËÈÊÀÒÀ

Öåëè: Ñлед усвояване на материала по тази тема Вие ще можете:

• 
  да формулирате понятието държавен глава;
  
• 
  да дискутирате по въпросите за правомощията на държавния глава;
  
• 
  да посочите основните функции на президента;
  
• 
  да изброите условията за избор на президент и вицепрезидент;
  
• 
  да назовете актовете на президента.
  

“ Ïðåçèäåíòúò å äúðæàâåí ãëàâà. Òîé îëèöåòâîðÿâà åäèíñòâîòî íà íàöèÿòà è ïðåäñòàâëÿâà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ â ìåæäóíàðîäíèòå îòíîøåíèÿ”. Òîâà ïîñòàíîâÿâà Êîíñòèòóöèÿòà íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ â ÷ë. 92.

 Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ïðåçèäåíòúò íå å òèòóëÿð íà íÿêîÿ îò òðèòå âëàñòè: çàêîíîäàòåëíà, èçïúëíèòåëíà è ñúäåáíà, íèòî íà íÿêîÿ äðóãà – ÷åòâúðòà âëàñò. Íî òîé òðÿáâà äà îáùóâà ñ òèòóëÿðèòå íà òðèòå âëàñòè, çàùîòî èìåííî êàòî äúðæàâåí ãëàâà ïðèòåæàâà îïðåäåëåíè êîíñòèòóöèîííè ïðåðîãàòèâè è â çàêîíîäàòåëíàòà, è â èçïúëíèòåëíàòà, è â ñúäåáíàòà ñôåðà íà âëàñòòà. Òîâà ìó ïðåäîñòàâÿ, ìàêàð è íå êàòî êîìïåòåíòíîñò, íî êàòî ïðåðîãàòèâà, èçâåñòíà àðáèòðàæíà ôóíêöèÿ, çàùîòî è ñàìîòî ðàçäåëåíèå íà âëàñòèòå èçèñêâà ñúîòâåòíî ñúãëàñóâàíå ìåæäó òÿõ, à çà íåãîâîòî ïîñòèãàíå ïðåçèäåíòúò íå ñàìî ìîæå, íî è òðÿáâà äà ñúäåéñòâà. Ïî òîçè íà÷èí òîé ìîæå äà ñúäåéñòâà àêòèâíî â ðàìêèòå íà Êîíñòèòóöèÿòà çà íîðìàëíîòî ôóíêöèîíèðàíå íà ïóáëè÷íèòå âëàñòè.

×ëåí 92, âòîðîòî èçðå÷åíèå, ïðåäîñòàâÿ è ïðåäñòàâèòåëíè ôóíêöèè íà ïðåçèäåíòà, êàòî ïîñòàíîâÿâà, ÷å òîé ïðåäñòàâëÿâà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ â ìåæäóíàðîäíèòå îòíîøåíèÿ. Òîçè òåêñò îáà÷å å íåïúëåí, çàùîòî ïðåçèäåíòúò ïðåäñòàâëÿâà äúðæàâàòà è âúòðå â ñòðàíàòà. Òîâà áåøå êàçàíî â ÷ë. 90, àë. 2 íà Êîíñòèòóöèÿòà îò 1971 ã., ñëåä èçìåíåíèåòî é ïðåç ì. àïðèë 1990 ã. Òîâà ñå êàçâà è â ÷ë. 80, àë. 4 íà Êîíñòèòóöèÿòà íà Ðóñêàòà ôåäåðàöèÿ, êîéòî ãëàñè: "Ïðåçèäåíòúò íà Ðóñêàòà ôåäåðàöèÿ êàòî äúðæàâåí ãëàâà ïðåäñòàâëÿâà Ðóñêàòà ôåäåðàöèÿ âúòðå â ñòðàíàòà è â ìåæäóíàðîäíèòå îòíîøåíèÿ".

Âòîðîòî èçðå÷åíèå íà ÷ë. 92 îò Êîíñòèòóöèÿòà íå äàâà öÿëîñòíà ïðåäñòàâà çà ïðàâíîòî ïîëîæåíèå íà ïðåçèäåíòà êàòî äúðæàâåí ãëàâà. Òîâà è íå ìîæå äà ñå íàïðàâè â åäèí òåêñò. Çà äà ñå èçÿñíè âúïðîñúò, òðÿáâà äà ñå èìàò ïðåäâèä ïðàâîìîùèÿòà íà äúðæàâíèÿ ãëàâà, íåãîâèòå îòíîøåíèÿ ñ òèòóëÿðèòå íà òðèòå âëàñòè. Òðÿáâà äà ñå èìàò ïðåäâèä è òåçè ïàðàêîíñòèòóöèîííè ôóíêöèè, êîèòî ñà èìàíåíòíî ïðèñúùè íà èíñòèòóöèÿòà “äúðæàâåí ãëàâà”, êîèòî îáà÷å â íèêàêúâ ñëó÷àé íå òðÿáâà äà áúäàò ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííè.

Ïðè èçÿñíÿâàíåòî íà ïðàâíîòî ïîëîæåíèå íà ïðåçèäåíòà, òðÿáâà äà ñå èìà ïðåäâèä è îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å òîé å äúðæàâåí ãëàâà íà ïàðëàìåíòàðíà ðåïóáëèêà. Ïðåçèäåíòúò èìà îãðàíè÷åíè ôóíêöèè, ÷å òîé íå ïðèòåæàâà ïðàâî íà çàêîíîäàòåëíà èíèöèàòèâà è íå ìîæå äà ðàçïóñêà ïðåäñðî÷íî ïàðëàìåíòà. Çàáðàâÿ ñå îáà÷å è òîâà, ÷å è ïðåçèäåíòúò íà ÑÀÙ, ïðè ðåæèìà íà ïðåçèäåíòñêà ðåïóáëèêà ñúùî íÿìà ïðàâî íà çàêîíîäàòåëíà èíèöèàòèâà è ñúùî íå ìîæå äà ðàçïóñêà ïðåäñðî÷íî ïàðëàìåíòà. Îñâåí òîâà íå å òî÷íî, ÷å ïðåçèäåíòúò íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ íÿìà ïðàâî íà çàêîíîäàòåëíà èíèöèàòèâà. Òîé èìà òàêîâà ïðàâî, êîãàòî ñå ïîñòàâÿ âúïðîñúò çà ðåâèçèÿ íà Êîíñòèòóöèÿòà (÷ë. 154) èëè çà ïðèåìàíå íà íîâà Êîíñòèòóöèÿ (÷ë. 159). Òîé å îâëàñòåí è äà ðàçïóñêà ïðåäñðî÷íî ïàðëàìåíòà ïðè óñëîâèÿòà è ïî ðåäà íà ÷ë. 99, àë. 5 îò Êîíñòèòóöèÿòà.

Èìà îáà÷å åäíà äðóãà âàæíà îñîáåíîñò, õàðàêòåðíà çà áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíòàðèçúì, êîÿòî å ñâúðçàíà ñ ïðàâíîòî ïîëîæåíèå íà ïðåçèäåíòà. Ñòàâà äóìà çà òîâà, ÷å äîêàòî ïðè ïàðëàìåíòàðíèòå ðåïóáëèêè ïðåçèäåíòúò ñå èçáèðà îò ïàðëàìåíòà, ñúãëàñíî ÷ë. 93, àë. 1 îò áúëãàðñêàòà Êîíñòèòóöèÿ “Ïðåçèäåíòúò ñå èçáèðà ïðÿêî îò èçáèðàòåëèòå…”.

Òîâà ðàçëè÷èå îò ïðàêòèêàòà â äðóãè ñòðàíè äàâà îñíîâàíèå íà þðèñòè è ïîëèòèöè çà ñåðèîçåí ðàçìèñúë îòíîñíî ðàçøèðÿâàíå ïðàâîìîùèÿòà íà ïðåçèäåíòà. Âúïðîñúò å ñïîðåí è â 39-îòî Íàðîäíî ñúáðàíèå íÿêîëêî äåïóòàòè, è ïðè òîâà ïðåäñòàâèòåëè íà ðàçëè÷íè ïàðëàìåíòàðíè ãðóïè, èçðàçèõà ñòàíîâèùå çà íåîáõîäèìîñòòà îò ðàçøèðÿâàíå íà ïðåçèäåíòñêèòå ïðàâîìîùèÿ.

II. ÈÇÁÈÐÀÍÅ ÍÀ ÏÐÅÇÈÄÅÍÒ È

ÂÈÖÅÏÐÅÇÈÄÅÍÒ

1. Óñëîâèÿ çà êàíäèäàòèðàíå.

Ïðåçèäåíòúò ñå èçáèðà ïðÿêî îò èçáèðàòåëèòå.  ñëó÷àÿ èçáèðàòåëíîòî òÿëî ñå ñúñòîè îò âñè÷êè áúëãàðñêè ãðàæäàíè, êîèòî ñå ïîëçâàò ñ èçáèðàòåëíè ïðàâà (ë. 42, àë. 1 îò Êîíñòèòóöèÿòà).

Çà ïðåçèäåíò ìîæå äà áúäå èçáèðàí:

- áúëãàðñêè ãðàæäàíèí ïî ðîæäåíè;

- íàâúðøèë 40 ãîäèíè;

- êîéòî îòãîâàðÿ íà óñëîâèÿòà çà èçáèðàíå íà íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë;

- æèâÿë å ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè â ñòðàíàòà (÷ë. 93, àë. 2).

Áúëãàðñêè ãðàæäàíè ïî ðîæäåíèå ñà âñè÷êè, êîèòî ñà ïðèäîáèëè áúëãàðñêî ãðàæäàíñòâî ïî ïðîèçõîä èëè ïî ìåñòîðîæäåíèå (÷ë. 93, àë. 2). Áúëãàðñêè ãðàæäàíè ïî ðîæäåíèå ñà âñè÷êè, êîèòî ñà ïðèäîáèëè áúëãàðñêî ãðàæäàíñòâî ïî ïðîèçõîä èëè ïî ìåñòîðîæäåíèå (÷ë. 25, àë. 1). Èçðàçúò “ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè” òðÿáâà äà ñå ðàçáèðà â ñìèñúë íà ãîäèíèòå ïðåäè ïðîèçâåæäàíåòî íà èçáîðà.

Çàåäíî ñ ïðåçèäåíòà â åäíà è ñúùà ëèñòà è ïðè ñúùèòå óñëîâèÿ ñå èçáèðà è âèöåïðåçèäåíòúò. Çà èçáðàí ñå ïðèåìà êàíäèäàòúò, ïîëó÷èë ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà äåéñòâèòåëíè ãëàñîâå, àêî â ãëàñóâàíåòî ñà ó÷àñòâàëè ïîâå÷å îò ïîëîâèíàòà èçáèðàòåëè. Àêî íèêîé îò êàíäèäàòèòå íå áúäå èçáðàí, â ñåäåìäíåâåí ñðîê ñå ïðîèçâåæäà íîâ èçáîð, â êîéòî ó÷àñòâàò äâàìàòà êàíäèäàòè, ïîëó÷èëè íàé-ìíîãî ãëàñîâå ïðè ïúðâîòî ãëàñóâàíå.  òîçè ñëó÷àé çà èçáðàí ñå ñìÿòà êàíäèäàòúò, ïîëó÷èë ïîâå÷å ãëàñîâå (îòíîñèòåëíî ìíîçèíñòâî, ÷ë. 93, àë. 3 è 4). Òàçè óðåäáà îçíà÷àâà, ÷å â ñëó÷àÿ ñå ïðèëàãà ìàæîðèòàðíàòà èçáèðàòåëíà ñèñòåìà íà äâà òóðà.

Èçáîðúò íà íîâ ïðåçèäåíò ñå ïðîèçâåæäà íå ïî-ðàíî îò òðè ìåñåöà è íå ïî-êúñíî îò äâà ìåñåöà ïðåäè èçòè÷àíå íà ñðîêà íà ïúëíîìîùèÿòà íà äåéñòâàùèÿ ïðåçèäåíò. Òîâà ïîçâîëÿâà íà íîâèÿ ïðåçèäåíò äà âñòúïè â èçïúëíåíèå íà ôóíêöèèòå ñè âåäíàãà ñëåä êàòî èçòå÷å ìàíäàòúò íà ïðåäõîäíèÿ äúðæàâåí ãëàâà, íî ïðåäè òîâà òðÿáâà äà ïîëîæè êëåòâàòà ïî ÷ë. 76, àë. 2 îò Êîíñòèòóöèÿòà. Ïðåçèäåíòúò è âèöåïðåçèäåíòúò ìîãàò äà áúäàò ïðåèçáèðàíè íà ñúùàòà äëúæíîñò ñàìî çà îùå åäèí ìàíäàò.

III. ÌÀÍÄÀÒ ÍÀ ÏÐÅÇÈÄÅÍÒÀ È

ÂÈÖÅÏÐÅÇÈÄÅÍÒÀ

1. Ñðîê íà äåéñòâèå è óñëîâèÿ çà ïðåäñðî÷íî ïðåêðàòÿâàíå íà ìàíäàòà íà ïðåçèäåíòà è âèöåïðåçèäåíòà.

Ïðåçèäåíòúò è âèöåïðåçèäåíòúò ñå èçáèðàò çà ñðîê îò 5 ãîäèíè. Ñëåäîâàòåëíî òåõíèÿò ìàíäàò å ïåòãîäèøåí, ñ åäíà ãîäèíà ïîâå÷å îò ìàíäàòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Òåõíèòå ïúëíîìîùèÿ îáà÷å, ìîãàò äà áúäàò ïðåêðàòåíè ïðåäñðî÷íî ïðè ñëåäíèòå óñëîâèÿ:

1/. ïîäàâàíå íà îñòàâêà ïðåä Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä;

2/. òðàéíà íåâúçìîæíîñò äà èçïúëíÿâàò ïðàâîìîùèÿòà ñè ïîðàäè òåæêî çàáîëÿâàíå;

3/. ïðè óñëîâèÿòà íà ÷ë. 103, ò.å., êîãàòî áúäàò ïðèçíàòè îò Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä, ÷å ñà èçâúðøèëè äúðæàâíà èçìÿíà èëè ñà íàðóøèëè Êîíñòèòóöèÿòà;

4/. ïðè ñìúðò.

Àêî ïúëíîìîùèÿòà íà ïðåçèäåíòà áúäàò ïðåêðàòåíè ïðåäñðî÷íî, âèöåïðåçèäåíòúò âñòúïâà â äëúæíîñòòà ïðåçèäåíò, íî äî êðàÿ íà ìàíäàòà, çà êîéòî ïúðâîíà÷àëíî å áèë èçáðàí. Òàêà ÷å òîé ñòàâà ïðåçèäåíò, íî ñúñ ñúêðàòåí ìàíäàò. Àêî òîâà ìó å ïúðâèÿò ìàíäàò, òîé áè ìîãúë äà áúäå ïðåèçáðàí îùå âåäíúæ. Àêî îáà÷å ëèïñâà âèöåïðåçèäåíò èëè ñúùåñòâóâàùèÿò âèöåïðåçèäåíò íå ìîæå äà âñòúïè â äëúæíîñòòà ïðåçèäåíò ïî êàêâàòî è äà å ïðè÷èíà, ïðàâîìîùèÿòà íà ïðåçèäåíòà ùå ñå èçïúëíÿâàò îò ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äî èçáèðàíåòî íà ïðåçèäåíò è âèöåïðåçèäåíò.  òîçè ñëó÷àé îáà÷å ïðåäñåäàòåëÿò íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå íå ñòàâà ïðåçèäåíò, òîé ñàìî èçïúëíÿâà âðåìåííî íåãîâèòå ïðàâîìîùèÿ, êàòî çàïàçâà ïîëîæåíèåòî ñè íà íàðîäåí ïðåäñòàâèòåë è ïðåäñåäàòåë íà ïàðëàìåíòà (÷ë. 97, àë. 3 è 4 îò Êîíñòèòóöèÿòà).