Кьурбанова Дарган мезла кружок бирнила методика Мях1ячкъала 2010 д
Изтегляне 0.97 Mb.
|
| Тема 4. Тамашала уми ва дугьби.
Кружокла мурадуни: а) дарган мезла алфавитличил х1язани дурадерк1ни; б) дарган мезлизир дугьби алк1нила тях1урти руркъни. Кружокла г1яг1ниахълуми: суратуни, словарьти, ручка, тетрадь, кьалам, линейка. Кружокда каргьни. I. Сагаси кружокла мурадуни аргъахъни. Кружоклис х1яжатти г1яг1ниахълуми белгидарни. II. Ихтилат. «Дарган мезлизир дугьби алк1ни». III. Х1яз «Ай дик1ути уми дургни». Сут + ай, Зак + ай, Шам + ай. Аж + ай. Аб + ай. Мут + ай. Г1ял + ай. Батир + ай. Улахъ + ай. Мусахъ + ай. Сул + ай. IV. Х1яз «Уршбала умазирад алк1ути рурсбала уми дургни». Шарип – Шарипат, Рашид – Рашидат, Х1япиз – Х1япизат, Т1агьир – Т1агьират, Салим – Салимат, Загьид – Загьидат, Сяг1ид – Сяг1идат, Карим – Каримат, Малайк – Малайкат, Х1ялим – Х1ялимат, Муъмин – Муъминат, Султ1ан – Султ1анат, Г1ябид – Г1ябидат, Муслим – Муслимат, Шагьим – Шагьимат, Басир – Басират. Х1ябиб – Х1ябибат. Наиб – Наибат. V. Саби бишт1ах1ели, ца бирк1ан уббатурли, халакабаибх1ели, цах1набли у бихути рурсбала умачил ученикуни тянишбарни. Бари + ят, Сами + ят, Марзи + ят, Саби + ят, Уми + ят, Бурли + ят. Пат1и + мат, Кали + мат, Х1улай + мат. Маи + сат, Напи + сат, Зулх1и + жат, Сури + жат, Уму + жат. Саки + нат, Жами + нат. VI. Х1яз «Бирк1ан беткахъили саби». К1ундац1ибти чат1ниван, Деткахъибгу бирк1анти. Гьари, алавдак1или, Даргая хъярхъли илди. Хъа – …, Ка – …, Т1а – …, Би – …, Ма – …, Вар – …, Дар – …, Ки – …, Ту – …, Лез – …, Хъар – …, Ар – …, Ван – …, Кьал – …, Т1ер – …, Га – …, Мис – …, Ба – …, Т1а – …, Да – …, Жав – …, Дав – …, Г1и – …, Тав – …, К1а – …,
Кьакьакад дуц1кайк1ули, вирар дуг1 шайчив К … 2. М … - личил къугъали хъябра жагабарили, Н … - сари паргъатли ухьализир русули. Жавабти. 1. Шамил, Камил. 2. Мачи, начи. VIII. Тема каргьахъни. Ишбарх1и нушани багьурра: 1. Гьарил девличил х1яз барес вируси виъни. 2. Девлизиб ца х1ярпалла барсбиалли, девла мяг1на барсбиэс бирни. 3. Дарган мез дебали давлачерти диъни. IХ. Хъули х1янчи бедни. Тамашала дугьби даргес ва илди тетерадунази делк1ес. Тема 5. Мяг1нализир цаличи ца гъамти дугьби. Кружокла мурад: а) буч1антази мез давлачердик1нила кьяйдурти чедаахъес; б) дурх1ни мяг1нализир цаличи ца гъамти дугьби – синонимти дургахъес бурсибарес. Кружокла г1яг1ниахълуми: суратуни, схемаби, карточкаби, словарьти. Кружокла башри. I. Хъули х1янчи ахтардибарни ва г1ях1ил бажардибиркути дурх1ни гапбарни. II. Мез давлачердик1нила кьяйдуртачила ихтилат дураберк1ни. «Синоним» ибси девла мяг1на дурх1нас якьинбарни. III. Синонимти дургни. 1. Гуж-зулму – … 2. Ц1абилкь – … 3. Дард-шишимти – … 4. Дудешла узи – … 5. Х1ялумц1ни – … 6. Х1яяагардеш – … 7. Камал – … 8. Матъал – … 9. Кабизалачерли – … 10. Жагаси – … 11. Г1ях1гъубзни – … 12. Макрукьуни – … 13. Вера – … 14. Аманат – … 15. Варачан – … 16. Вайерх – … 17. Валликьяна – … 18. Базриган – … 19. Нур – … 20. Кур – … 21. Къур – … Жавабти. 1. Ари. 2. Анкъи. 3. Анц1кьи. 4. Адавзи. 5. Ахтарди. 6. Адабагри. 7. Ири. 8. Иткъи. 9. Ибкьли. 10. Исбагьи. 11. Игитуни. 12. Илбисуни. 13. Гав. 14. Васият. 15. Х1ерк1. 16. Дуг1рухъ. 17. Ашна. 18. Вачрукья. 19. Шала. 20. Шакъа. 21. Насаб. IV. Х1улк1уси манзил. Дурх1нала мез гьаладях1 дикни. Мезлизир имц1ати дугьби далх1едиркниличила ихтилат барни. Чакар Варъали рукул Чакар Ибан т1уйчил гьак1рик1ар, Узизи буйрухърик1ар:
Х1у шичи укьен, – рик1ар, – Хъалира бушка, – рик1ар.
Умули вашен, – рик1ар, – Дурсрира делч1ен, – рик1ар.
Къяна мабурид, – рик1ар, – Къавгъа мадирид, – рик1ар. – Х1у, – рик1ар, – г1ях1си, – рик1ар, – Урши ветаи, – рик1ар, – Илх1ели дигарцада Варъара лугас», – рик1ар.
(сурат)
1. Аманат. 2. Тилади. 3. Х1ямбал. 4. Ц1ерхьси. 5. Чурхси. Жавабти. 1. Васият. 2. Бусрав. 3. Махлихъ. 4. Вабзси. 5. Кьяркьси. IV. Х1яз «Чили дахъал дала «урчи» ибси девлис синонимти?» Жавабти. Урчи, тази, айгъир, бидав, анц1ил, ябу, газа, ялгъан, ахта. V. Х1яз «Чили дахъал дала «хя» ибси девлис синонимти?» Жавабти. Хя, лакьай, туллай, къанда, хъябц1а. VI. Х1яз «Чили дахъал далав «Дец1» ибси девлис синонимти?» Жавабти. Дец1, дардани, анц1кьи, шишимти, пикруми, кьакьадеш, челукьути. VII. Синонимтала къяй алк1ахъес буч1антачи хъарбарни. Пашманси – ? Жаваб. Пашманси – хумарси – х1яйранси – марайси – вакьунси – кьакьавак1ибси – ц1умик1уси – к1ант1ивак1ибси – шишимтазивси – пикрумазивси – дарданазивси – дец1аназивси – анц1кьилизивси. VIII. Х1яз «Суффикс – деш имц1абарили детаурти дугьбас синонимти дургни». 1. Х1улк1удеш – … 2. Баришдеш – … 3. Ятимдеш – … 4. Пашмандеш – … 5. Адабагардеш – … 6. Низамагардеш – … 7. Лямц1бик1удеш. – … 8. Тухумдеш – … 9. Пагьмукардеш – … 10. Г1яйибкардеш – … 11. Машгьурдеш – … Жавабти: 1. Разидеш. 2. Даршудеш. 3. Ц1уръадеш. 4. Марайдеш. 5. Капурдеш. 6. Харабдеш. 7. Рурх1удеш. 8. Гъамдеш. 9. Пасих1деш. 10. Чулахъдеш. 11. Чевях1деш. IХ. Х1яз «Чили жявли дургу ишди дугьбас синонимти?» 1. Сипат – … 2. Уюн – … 3. Анц1кьи – … 4. Балча – … 5. Г1янк1а – … 6. Дех – … 7. Х1яж – … 8. Ц1абилкь – … 9. Чяч – … Жавабти: 1. Дях1. 2. Х1яз. 3. Дец1. 4. Ц1ук. 5. Кам. 6. Мах. 7. Арх1я. 8. Анкъи. 9. Кьама. Х. Кружокла итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира.
ХI. Хъули х1янчи бедни. Ишди г1ергъити дугьбас синонисти даргес: г1еркъаси –… Ахмах – … Белха – … Хазна – … Темаби 7 – 8. Цаван лук1ути ва дуч1ути дугьби. Кружокла мурад: а) буч1анти цаван дуч1ути ва цаван лук1ути дугьбала мяг1нуби дек1ардирахъес бурсибарни; б) мез мурхьли руркънила кьадри буч1антази аргъахъни. Кружокла г1яг1ниахълуми: темаличи далдикибти суратуни, словарьти. Кружокла башри. I. Хъули х1янчи ахтардибарни. II. «Цаван лук1ути ва дуч1ути дугьби» ибси темала чебкад ихтилат дураберк1ни. III. Темаличил дархдасунти мисалти дурни ва сагати омонимти гьаладирхьни. 1. Беткахъибх1ели сяг1ят, къяйц1ик1и Нух1 к1ел сяг1ят. 2. Чегиб зугьаси шиша – бячун улкьайла шиша. 3. Мукьрани дергун сага дик1ар гьар атх1еб сага. 4. Асира нуни ц1уб арц, харждарили дахъал арц. 5. Таманбиубмад арх1я, асиб дудешли арх1я. 6. Касили ц1уба кагъар, белк1ун Каримли кагъар. 7. Фотографлизи нуни ках1ейсахъисра сурат, кайсис рангла кьаламти – бирис жагаси сурат. 8. Дуц1арагибх1ели нергъ, гьаббак1иб Гъанила нергъ. 9. Гьаргбаррагу жузла бях1 – вякьсабизур пурсла бях1. 10. Кьяцалангбизур газа – бячун кьяшмауб газа. 11. Ч1ала буршисра или, касиб Чанкурли ч1ала. 12. Хъубзурани ц1а бикьур, бахчалаб вякья бикьур. 13. Х1елуга виталра чисалра салам, гьавулхъан бяркъличи х1еркуси Салам. 14. Г1ярг1я-ч1алализибри нушала бялхъя г1ярг1я. 15. Бялихъуни дерцахъес, к1ибайкабарира тур, бяхъили бугаси тур. 16. Дях1ила кьялубачил дурх1ни хъярхъли иртулри, зугьати кьялубачил ахътерек гьак1бик1улри. IV. Омографунала чебкад ихтилат барни ва илдас мисалти дурни. 1. Мазала дирни бала бишт1атанира бала. 2. Ицули г1ярг1нала баз, рузи рузи абзур баз. 3. Балули г1ях1ли башни, башун Бикали башни. 4. Галгала дях1ц1илиур Зайнабли дурсри лук1и, гьая бирисра или дурайси нешли лук1и. 5. Х1ейгулри нешлис г1урра Г1ябдуллагьла у ахъес, царх1ил г1ямал х1ебаргиб ил кайили уахъес. 6. Чини бячунси вара китайла жагал чини? 7. Умц1уррра х1ерк1ла лут1и баргес урчила лут1и. 8. Х1уни итини итни баласри, марлира, итни барх1и х1якьира ну х1ушачи. 9. Ванабиалли урхьу, вазахъес узи урхьу. Баян. Ишдигъунта дугьби дек1ар-дек1арти гъайла бут1нили диубли дашар. V. Х1улбук1рила манзил. Валих1ян дарсличи къанкайуб. Г1яш-г1яшли кьут1дяхъили, ил класслизи ух1навхъун. Урузиубдешли урши селра эс х1ейрули дадкайзур. – Валих1ян, гьари х1ела салам? – пишяхъиб учитель. – Г1елавад лявкьули хев, – х1унт1ениубли, жаваб чарбатур уршили.
Муридешли рукули Журугдиуб ляжубар.
Х1евъар буцили муса Нушала ник1а Муса. Дугели усаайчи, К1ухдик1ахъу мер-муса.
Асили сагал камал, Къунзкайк1ули сай Камал. Ири-камал камтала Х1ебирусиван г1ямал.
Агь, сунела мурад баъ, Вялхъя урши сай Мурад – Хъябшсила, ухънасила Биру итмадан мурад.
– Нуни къяна х1ебурис, Бик1ар ц1удара къяна, – Къунба бугьули г1ямру Къянби-ургар аркьялра.
Хамси сарил х1ебалас, Хариси риъни балас Ак1убси дунъяличи. *** Зайбик1ух1ели кьакьа, Вак1илри Кьади кьакьа Кьакьадаили дабри Дуи сунна кьасани.
– Ва Жумяг1, г1урла жумяг1 Рашигу жунабличи!
Сагал дусла байрам Чесабиули. Рузизи ибгахъес Буруш батурли, Дура убшар урши: Кьанирус или, Репетицияби Гьалар сар или. Барткелван кункли ил Сай т1ях1ик1уси. Манай улугь кьяйда, Сай ил уч1уси, Кумек х1ебаралра, Неш гьимх1ерурк1ар, Улхъули чеибмад Дудеш х1улурк1ар. – Х1у кайрул мер х1унил Х1ебгулри или, Рургъаллира рузи, Иргъуси х1ейрар. – Сецад талих1 сабив Пагьла вег1 виъни – Х1язлис ах1енгу наб Байрам бихьибси, – Шят1бяхъили хъяша Дигнавях1 вашар.
Гьардухъи сари х1урпри. Гьалмагъдикес х1ейубти Дархькадатурли х1урпри. Дашира чардирех1е Дебшибти к1илизанти. Къяйлизи т1ашдатурли, Цаладирхъех1е дугьби. 1. - - - к1 - . - - - ц1 - . Галгала камлизибад – к1 – калун, Х1ебикьусилизибад – ц1 – калун.
Мурхьси г1якьлула вег1ла – и – калун, Дункъяла г1ялам халкьла – а – калун.
Урца г1ябуллизибад къ – калун Кьукьала лигубала ч – калун.
Кагъарла арцлизибад къ – калун Убушлизибад цунни б – калун.
9. «Т1ент1» ибси дев – «к1ант1» ибси девличи. Жавабти. 1. Къама – т1ама – т1акьа – вакьа – вац1а – ваца. 2. Г1инц – г1инт1 – чинт1. 3. Кьар – шар – шан – шин. 4. Х1яж—гъяж – гъям – гъум – къум. 5. Вава – дава – даба – хъаба – хъара. 6. Урк1и – урши – арши – арзи. 7. Унза – убза – убла. 8. Чат1а – к1ат1а – к1ана – к1ина – Зина. 9. Т1ент1 – к1ент1 – к1ант1. VI. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьбачил х1язани дирни. Х1яз «Дев г1еббура». 1. Т1 – личил палтар ицис, Р – личил духьби рурчис. К1 – личил лукъх1елукъас, Сецад буч1аслира М… 2. – Ну лебтачиб ц1акьсира Халаберхур… (…) Чичи бях1чибизасра, Дяръили руржахъулра. – Ц1акь лебу гьат1и х1ела? – Ургаберхур… (…). Чех1ебаили бургуд, Ну чедиберхурх1ели, Караматдеш дунъяла.
Агь, ц1ерхьбиахъуб…(…) Хамбиуб ил, арбякьун Чебаэс зумал… (…) Жавабти. 1. Т1ас, рас, к1ас, мас. 2. Буреба, х1уреба. 3. Ваца, вац1а,
1. … урда – ил вац1ализиб бирар, ургубалабра бирар. 2. … урда – ил урчиличив вирар, валриличивра вирар. 3. … урда – ил вахъ усалси вирар, 4. … урда – ил дагъала бек1личиб даим х1унт1енни бирар. Жавабти. 1. Гурда. 2. Мурда. 3. Хурда. 4. Журда. VIII. Тема аргъилил ахтардибарни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Дарган мезла лук1нила кьяйдурти дархьли дузахъес г1яг1нили биъни. 2. Нушала мезла гьарил девличи мурхьси пикри бях1чиаэс г1яг1нили биъни. 3. Дарган мез дагьес багьандан, илди дигахъес г1яг1нили биъни. ХI. Хъули х1янчи бедни. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби дучес ва тетрадунази делк1ес. Тема 11. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби. Кружокла мурад: а) дарган мезла лук1нила кьяйдуртачила буч1антала багьуди имц1абиахъес; б) дарган мезличи дурх1нала диги мурхьдиахъес. Кружокла г1яг1ниахълуми: суратуни, схемаби, Р. Мях1яммадовла «Тамашала грамматика». Кружокла каргьни I. Хъули х1янчи ахтардибарни ва баянбарни. II. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьбачила ихтилат даимбарни. III. Х1яз «Х1урпрала мер барсбирули, сагати дугьби алк1ахъни». Кура – рука. Ц1ули – луц1и. Унза – зуна. Анк1и – к1ина. Убза – буза. Мура – амру. Ахир – риха. Барият – Рабият. Хъара – архъа. Х1яра – арх1я. Унра – нура. Урчи – чури. IV. Далдикибти х1урпри кадалтули, дугьби детаахъая. 1. Адамти жявли бел…ун. 2. Диъ г1ях1ил бел…ун. 3. Х1янчи жагали бел…ун. 4. Жуз к1ина бел…ун. 5. Анк1ила гавлаг бел…ун. 6. Сагаси хъали бел…ун. 7. Гъярц1а гьая бел…ун. 8. Халжалла бях1 бел…ун. 9. Г1ярг1я пух1лала бел…ун. Жаваб. Далдиркути х1урпри сари: х1, хь, к1, ч1, кь, ш, с, к, т1. V. Х1яз «Деткахъибти х1урпри даргая» А. 1. Кьа … а – ил вавналара бирар. 2. Кьа … а – ил шилизибра бирар, шагьарлизибра бирар. 3. Кьа … а – ил бухарила бирар, ондатралара бирар. 4. Кьа … а – ил таврагъуна бирар. Б. 1. Кья … – ил кухнялизиб бирар. 2. Кья … – ил дярхълизиб х1ербирар. 3. Кья … – ил миц1ир жанна бирар. Жавабти. А. Кьада. Кьакьа. Кьап1а. кьач1а. Б. Кьям. Кьял. Кьяш. VI. Х1яз «Ишди дугьбала дух1на диг1яндикибти дугьби даргая». 1. Г1ядат – … 2. Г1ях1ял – … 3. Дяхъи – … 4. Икьала. 5. Дулагъ – … 6. Карц1и – … Жавабти. 1. Яда. 2. Г1ях1. Ях1. Х1ял. Ял. 3. Хъи. 4. Кьала. 5. Лагъ. 6. Арц1и. VII. Х1яз «Ишар чум дев лера?» К1ич1буланар – ? Жаваб. 4 (К1ич1 + бул + а + нар). V. Х1урпрачил х1язани дирни. Къеланала мерличи х1урпри лук1ули, дугьби алк1ахъни. 1. П - - - – къ - - - . П х1ярпличил тахличив, къ – личил т1ениличиб. 2. К- - – б - - . К1 х1ярпличил юргъайзиб, б – личил ил г1янайзиб. 3. У - - - - – ю - - - - . У х1ярпличил дергълизиб, ю – личил кроватьличиб. 4. У - - - – у - - - . Н – личил хъали г1ейк1ан, б – личил мегь кьут1биран. 5. Х1 - - - – г - - - . Х1 х1ярпличил дях1лизиб, г – личил мазаличиб. 6. Г - - - - – б - - - - . Г – личил вац1ализиб, вавнадяхъиб унхъразиб, Б – личил ил мурталра бусурма к1унт1убазиб. 7. - - С - - — - - Р - - . - - с - - личил души бушу, - - р - - личил х1урхъи умц1у. 8. - - - - - а – - - - - и. Бег1ла г1ергъи рахли - а х1ярп белк1адли, агурби кайу х1ед, пагь леб биалли. А - ла мерлаб рахли - и х1ярп белк1адли, Кьяшми ванадиру, х1ед дигуцадх1и. 9. П - - - – Ш - - - . П - х1ярпличил х1язтазиб, Ш – личил улкьайтазиб. Жавабти: 1. Пача – къача. 2. К1аз – баз. 3. Ургъан – юргъан. 4. Унза – убза. 5. Х1ули – гули. 6. Галга – балга. 7. Хъисхъа – хъирхъа. 8. Динда – динди. VIII. Тема аргъилил ахтардибарни. Х. Темала итогуни каъни. Ишбарх1и нушани аргъира: 1. Дарган мезла дугьбачил тамашала х1язани дарес вирни. 2. Илди мезлизир ца х1ярпличил дек1ардулхъути дахъал дугьби лерни. 3. Дарган мез дагьес багьандан, дугьбала дурусси мяг1на багьес г1яг1нили биъни. VIII. Хъули х1янчи бедни. Ца х1ярпличил дек1ардулхъути дугьби дучес ва тетрадунази делк1ес. Каталог: http schools -> 1721 -> Novokayakent -> admin -> ckfinder -> core -> connector -> php -> connector.phpfck user files -> files files -> Мезличила баянти files -> Литература бик1уси жузличи хасбарибси методикала пособие. Мях1ячкъала Сагаси Къаякент 2010 д http schools -> Рабочая программа По учебному курсу «Родного языка» 6 класс «Дагъистан Республикаялъул лъайкьеялъул ва г1елмияб министерствоялъ тасдикъ гьабураб» http schools -> Рабочая программа по родной литературе для 8 класса 2014-2015 учебный год 8 класс (68 саг1ат) 8 калам цебет1езаби http schools -> Театрализованная игра: «Шамилил хъала» http schools -> Старшая группа http schools -> Рабочая программа по родной литературе для 11 класса 2014-2015 учебный год программаялъе баян files -> 1. Нешличила пикруми files -> Г1яйша Кьурбанова Халкьла мух1лила пагьму files -> Дарган мезличи хасбарибси методикала пособие Изтегляне 0.97 Mb. Сподели с приятели:
|