Sl glasnik rs prosvetni glasnik

Učenici treba da:

- razvijaju likovno-estetski senzibilitet za spontani ritam bojenih mrlja, linija, teksturu, svetlinu, boju i čulnu osetljivost i osećajnost za vizuelno sporazumevanje i svet uobrazilje u likovnim delima;

- pokažu interese i sposobnosti za samostalno otkrivanje vizuelnih pojava i zakonitosti sveta oblika: svetlo-tamno, oblik-boja, prostor, kompozicija;

- posmatraju i estetski doživljavaju dela likovnih umetnosti;

- razvijaju ljubav prema likovnom nasleđu;

- se osposobe za stvaralačko prenošenje vizuelno-likovnih iskustava u prirodno-društveno naučna područja i tako razviju interesovanje za oplemenjivanje i zaštitu prirode i smisao za unapređivanje kulture življenja;

- razvijaju svest da će znanja koristiti u daljoj profesionalnoj orijentaciji i unapređivanju opšte kulture.

- razvijaju stvaralački odnos prema okolini i veće kompetencije vizuelnog mišljenja;

- razvijaju osetljivost za probleme u korišćenju likovno-tehničkih sredstava.

CRTANJE

Percepcija i apercepcija

Crtanje, crtački materijali, obične olovke, metalno pero, tuš i pero i penkalo, razni crtački materijali

Slobodan ritam masa i volumena, bojenih mrlja, linija, svetlina (2)

Percepcija i apercepcija

Kombinovani, crtanje, slikanje, odgovarajuća sredstva i materijali

Komponovanje osnovnih trodimenzionalnih oblika (3)

Percepcija

Crtanje, crtački materijali, obične olovke sa olovke, metalno pero, tuš i pero i penkalo, razni crtački materijali.

Komponovanje više ritmičkih celina u prostoru (upotrebni predmeti) (3)

Percepcija i apercepcija

Crtanje, crtački materijali, metalno pero, tuš, pero i penkalo, razni crtački materijali

Estetsko procenjivanje (1)

SLIKANJE

Percepcija i apercepcija

Slikanje, odgovarajuća sredstva i slikarski materijali

Intenzivne (jarke, čiste) boje i boje oslabljenog intenziteta (zamućene boje) (2)

Percepcija i apercepcija

Slikanje, odgovarajuća sredstva i slikarski materijali

Tople i hladne boje (2)

Percepcija i apercepcija

Slikanje, odgovarajuća sredstva i slikarski materijali

Vizuelno sporazumevanje (3)

Stvaranje i dekodiranje vizuelne šifre

Crtanje, slikanje, odgovarajuća sredstva i materijali

Pantomima, govor tela (1)

Percepcija i apercepcija

Fotografija, film i ostala odgovarajuća sredstva

Ambijent - scenski prostor (1)

Percepcija i apercepcija

Fotografija, film i odgovarajuća sredstva.

Ambijent - scenski prostor (1)

Estetska analiza

VAJANJE

Percepcija i apercepcija

Vajanje, odgovarajuća sredstva i vajarski materijali

Čvrsta i meka forma (2)

Percepcija i apercepcija

Vajanje, odgovarajuća sredstva i vajarski materijali

Modelovanje geometrijskih i nepravilnih formi (2)

Percepcija

Vajanje, odgovarajuća sredstva i vajarski materijali

Konveksna i konkavna forma (2)

Percepcija i apercepcija

Crtanje, slikanje, vajanje i odgovarajuća sredstva i materijali

Odnosi masa i volumena (2)

Percepcija

Vajanje, odgovarajuća sredstva i vajarski materijali

Estetska analiza (2)

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

Programski sadržaji omogućavaju prepoznavanje i razvoj darovitosti učenika i njihovih individualnih sposobnosti i postepeno uvođenje učenika u oblast profesionalne orijentacije.

S obzirom da koncepcija ovog izbornog predmeta poseban naglasak stavlja na podršku darovitoj deci, koja imaju mogućnost da prodube znanja u onim sadržajima koji se ne mogu realizovati u redovno-časovnom sistemu, za izradu ovog programa stručna komisija je oslonce tražila pre svega u programu obaveznog predmeta likovna kultura kako bi se nastavila korelacija i produbila započeta realizacija sadržaja.

U realizaciji ove nastave treba, u skladu sa mogućnostima škole i kreativnostima nastavnika, insistirati na većoj afirmaciji tematskih jedinica u oblasti crtanja (analitičko). Odnosi veličina i razvijanje osetljivosti za shvatanje kompozicije kao celine su neophodni sadržaji kojima se produbljuju saznanja koja se ne mogu realizovati u redovno-časovnom sistemu. U celini slikanje treba posebno obratiti pažnju na pojam boje i njena svojstva. Treba razmotriti sve podele boja, od hromatskih preko ahromatskih, osnovnih i izvedenih boja, toplih i hladnih. Neophodno je razlučiti pojam komplementarnih boja kojima treba posvetiti posebnu pažnju.

U oblasti vajarstva treba obratiti pažnju na osnovna svojstva vajanja, na teksturu, taktilni tretman forme, čvrste i meke forme, konveksno-konkavno, otvoreno-zatvoreno. Treba imati u vidu osnovne geometrijske oblike i odnos između organske i neorganske forme, kao i odnose između predmeta sagledavanjem proporcija. U celini slikanje propisuje se vizuelno sporazumevanje i pantomima, ambijent i scenski prostor. Ove celine su nastavak težnje programa da se neguju oblasti primenjenih umetnosti u okviru kojih pantomima najavljuje sadržaje proširenih medijuma koji treba da korespondiraju sa kretanjima savremene umetnosti. Neophodno je istaći da je pantomima podražavanje, igra bez reči izraznim pokretima, govor pokretima i izrazima lica, dramska radnja, obično praćena muzikom koja se izražava pokretima tela i izrazima lica. Cilj ove tematske jedinice je razvijanje osetljivosti za preoblikovanje misaonog u telesni govor kao univerzalno sredstvo vizuelne komunikacije. Pored toga, stvaranje senzibiliteta za pantomimu, odnosno veštinu čitanja poruke pomoću gestova i pokreta tela kao iskonske vizuelne komunikacije, nastavnicima i učenicima može biti motivacioni faktor i podsticaj za rad. Mogućnosti realizacije ovog sadržaja su velike: od "šetnje" kroz zanimanja kao što su saobraćajac, dirigent, pajac do znakovne komunikacije gluvonemih. U stvari, umetnost pokreta, odnosno govor tela, jeste medijum kojim se proširuju okviri likovnog izraza i najavljuju savremeni oblici izražavanja. Izborni predmet je vid mogućnosti da se uvode novi sadržaji i ogledaju inovacije u ovoj oblasti.

Izborna nastava odmerenim zadacima sistematično razvija različite psihičke i likovne sposobnosti učenika, a naročito one koje podstiču njihovo individualno i kreativno izražavanje.

Ona dodatno motiviše likovne pedagoge na usavršavanje i primenu savremenih metoda učenja (oslanjajući se i na savremena iskustva dečije psihologije) radi podsticanja spontanog i slobodnog izražavanja učenika. Zbog toga ova nastava omogućava prepoznavanje i razvoj darovitosti učenika i njihovih individualnih sposobnosti i omogućava postepeno uvođenje učenika u oblast profesionalne orijentacije ka širokom polju likovnih delatnosti.

S obzirom da postoji inicijativa za veću podršku darovite dece kroz ovaj predmet, ostvarena je mogućnost da se na vreme podstiče prepoznavanje ove dece, u čemu bi učestvovali roditelji i vaspitači (pedagozi, psiholozi).

Izvanredna postignuća ili mogućnosti za velika postignuća uglavnom se nazivaju darovitost (opšti potencijal) i talentovanost (manifestovana darovitost), pod kojima se podrazumeva bistrina, izuzetnost, superiornost, briljantnost, sposobnost lakog i brzog učenja. U redovnim vaspitno-obrazovnim institucijama nastavnik ima ravnopravan didaktičko-metodički odnos prema zainteresovanim i talentovanim učenicima, oslanjajući se na savremena iskustva psihologije koja insistira na razvoju individualnih sposobnosti, što se odnosi i na obrazovanje darovite dece.

Nastavnik treba da nudi adekvatni metodički pristup, koji se bazira na mogućnosti učenja po modelu iz prirode i putem umetničke recepcije kao metode u kome nas priroda i umetničko delo uvode u oblik otkrivanja (opažanjem) u cilju opšte i likovne kulture. Imajući u vidu obrazovni karakter sadržaja predmeta, neophodno je na svakom času svaku tematsku jedinicu ilustrovati adekvatnim likovno-umetničkim delom. Umetnička dela učenike uvode u tajne različitosti jer razumevanje različitosti kultura, kao i večitih promena u prirodi, uslovljava adekvatan odnos prema svom umetničkom nasleđu.

Nastavnici su dužni da prate darovito dete, da ga podržavaju u radu insistirajući na formiranju zbirke radova (mape) i u saradnji sa roditeljima u vreme nastave vode dnevnik i prate razvoj deteta. Očuvanjem težnje darovitih učenika ka kreativnom izražavanju zajedno sa ovladavanjem materijalima (razvoj tehničke spretnosti i senzibiliteta) doprinosi se daljem likovnom obrazovanju.

Smisao planiranja sadržaja programa izbornog predmeta crtanje, slikanje i vajanje jeste da se utvrde zadaci na svakom času koji bi najpotpunije razvijali sve likovne sposobnosti učenika, naročito sposobnosti koje podstiču stvaranje, kao i one koje omogućuju stvaranje. Stoga, gradivo treba planirati tako da se postigne:

- viši nivo opažanja,

- osposobljenost primanja,

- odgovarajući nivo razumevanja,

- sposobnost postupanja.

Vrste plana:

- godišnji plan,

- operativni plan rada (polugodišnji, mesečni).

Godišnji plan rada treba da sadrži pregled likovnih celina i broj časova predviđenih za određene sadržaje.

Operativni polugodišnji plan rada treba da bude detaljno razrađen i da sadrži sledeće rubrike: mesec; osnovni cilj i zadatak (vaspitni i obrazovni); nastavni sadržaj; oblik rada; korelaciju sa drugim predmetima; sredstva i medije i primedbe u koje se ubeležavaju promene.

Ostvarivanje sadržaja:

Sadržaje programa likovne kulture treba ostvariti:

1. primanjem (učenjem), tako što će učenicima biti omogućeno da stiču znanja iz oblasti likovne kulture, savladavaju tehnološke postupke likovnog rada u okviru određenih sredstava i medijuma i da upoznaju zakonitosti i elemente likovnog jezika;

2. davanjem (stvaranjem) putem podsticanja učenika da se izražavaju u okviru likovnih aktivnosti i ostvaruju rezultate (uvek na višem nivou kultivisanja i jačanja likovne osetljivosti).

Za nastavu likovne kulture, na osnovu sadržaja i metodičkih oblika usmerenosti vaspitno-obrazovnog procesa u pravcu bogaćenja dečijeg estetskog iskustva, određeni ciljevi i zadaci proizašli su iz likovne umetnosti, teorije stvaralaštva i razvojne psihologije.

Ovako koncipiranim programom crtanja, slikanja i vajanja naglašena je usmerenost vaspitno-obrazovnog procesa u svim njegovim vremenskim segmentima - pojedini časovi, ciklusi časova, problemski krugovi operativnih zadataka i celine programa uzrasnih zahteva - ka jačanju likovnih sposobnosti učenika, zatim ka bogaćenju likovnog jezika, i, takođe, ka formiranju pozitivnih navika i bogaćenju vlastite sfere estetskog iskustva.

Pretpostavka kreativnosti učenika u domenu likovnih aktivnosti podrazumeva da motivacioni sadržaji budu raznovrsni, primereni uzrastu i interesovanjima učenika. Metodske postupke i oblike rada nastavnik koncipira usaglašavajući vaspitno-obrazovne zadatke (likovne probleme) sa pobuđenim interesovanjem učenika da ove zadatke prihvati na nivou samoinicijative, odnosno formiranoj vlastitoj izraženoj potrebi. U tom smislu uloga nastavnika naglašena je u fazi izbora i didaktičke pripreme motivacionog sadržaja, dok izbor teme zavisi od suštine likovnog zadatka, odnosno konkretnog sadržaja kojim se učenik motiviše u pravcu određenog likovnog problema.

Problemski zahtevi ovog programa imaju karakter nastavnog sadržaja, a teme su u službi realizacije predviđenih zadataka. U procesu pripremanja za rad temama treba posvetiti posebnu pažnju kako ne bi ovladale sadržajima (što je do sada pokazala nastavna praksa). Kao i u mnogim drugim pristupima, i u ovom slučaju se očekuje kreativan odnos nastavnika prilikom izbora tema, zavisno od likovnog problema. Teme treba pronalaziti u povezivanju sa drugim oblastima i to pomoću razgovora sa učenicima.

U strukturi sadržaja nastavnog rada, koji se odnosi na praktične likovne aktivnosti učenika, podrazumeva se oslanjanje na širi izbor likovnih sredstava i medijuma, odnosno savremenih likovno-poetskih sadržaja i iskustava. U tom smislu, likovna osetljivost učenika ostvarivala bi se i kao pripremljenost za aktivno učestvovanje u stvaranju estetskih vrednosti koje zahteva naše vreme i kao sposobnost vrednovanja i kritičkog odnosa savremenog trenutka. Ovakav pristup doprinosi neposrednosti doživljaja likovnog čina i pospešivanju imaginativnih i kreativnih mogućnosti učenika.

Strukturu programa čine:

1. nastavni sadržaji koji se odnose na savladavanje likovnog jezika i upoznavanja sadržaja likovne kulture, poznavanje dela likovnih umetnosti i elemenata likovne pismenosti;

2. kreativnost - sposobnost da se nađu nova rešenja za jedan problem ili novi načini umetničkog izraza i ostvarenje proizvoda novog za individuu (ne nužno novog i za druge), za koju su pretpostavka podsticanja, motivacioni sadržaji praktičnih likovnih aktivnosti učenika koji obuhvataju:

- domen učeničkih doživljaja,

- domen korelacije sa drugim vaspitno-obrazovnim područjima.

3. medijumi - korišćenje likovnih disciplina i upotreba određenih materijala u oblikovanju, prošireni medijumi.

U strukturi sadržaja nastavnog rada koja se odnosi na praktične likovne aktivnosti učenika podrazumeva se oslanjanje na širi izbor savremenih likovnih sredstava i medijuma, odnosno savremenih likovno-poetskih sadržaja i iskustava. Ovakav pristup doprinosi neposrednosti doživljaja likovnog čina i pospešivanju imaginativnih i kreativnih mogućnosti učenika. Opredeljenje komisije za izmenu i dopunu programa likovne kulture u osnovnoj školi bilo je usmereno na smanjenje opterećenosti učenika i naglašavanje savremenih medijuma u likovnoj i vizuelnoj umetnosti u skladu sa savremenim kretanjima umetnosti.

U realizaciji ove nastave treba, u skladu sa mogućnostima škole i kreativnostima nastavnika, insistirati na većoj afirmaciji primenjenih umetnosti i vizuelnih komunikacija U ovoj nastavi sadržaji nastavnog rada se odnose na praktične likovne aktivnosti učenika i podrazumeva se oslanjanje na širi izbor savremenih likovnih sredstava i medijuma, odnosno savremenih likovno-poetskih sadržaja i iskustava iz oblasti primenjenih umetnosti. Stoga se preporučuju sadržaji iz oblasti primenjene grafike i keramike.

(1 čas nedeljno, 36 časova godišnje)

Opšti cilj nastave izbornog predmeta hor i orkestar je razvijanje interesovanja za muzičku umetnost i upoznavanje muzičke tradicije i kulture svoga i drugih naroda.

- negovanje sposobnosti izvođenja muzike (pevanje/sviranje);

- sticanje navike slušanja muzike, podsticanje doživljaja i osposobljavanje za razumevanje muzike;

- podsticanje kreativnosti u svim muzičkim aktivnostima (izvođenje, slušanje, istraživanje i stvaranje muzike);

- upoznavanje osnova muzičke pismenosti i izražajnih sredstava muzičke umetnosti;

- pripremanje programa za kulturnu i javnu delatnost škole;

- upoznavanje zanimanja muzičke struke.

Operativni zadaci

Učenici treba da:

- pevaju po sluhu i iz notnog teksta pesme naših i drugih naroda (narodne, umetničke, dečje, starogradske);

- upoznaju osnovne pojmove iz muzičke pismenosti;

- upoznaju muzičke dela uz osnovne informacije o delu i kompozitoru;

- razvijaju stvaralačke sposobnosti.

SADRŽAJI PROGRAMA

IZVOĐENJE MUZIKE

Pevanje, sviranje i osnove muzičke pismenosti

Obraditi i pevati narodne, dečje, umetničke pesme, kanone i pesme naših i stranih kompozitora.

Na dečjim ritmičkim i melodijskim instrumentima izvoditi pesme odgovarajuće težine (obnavljanje: cele note, polovine, četvrtine, osmine, šesnaestine u grupi i odgovarajućih pauza; obrada osminske triole i sinkope).

Kroz obradu pesama upoznati F-dur, D-dur i d-moll lestvicu.

SLUŠANJE MUZIKE

Slušati vokalne, vokalno-instrumentalne i instrumentalne kompozicije naših i stranih kompozitora.

Posebnu pažnju obratiti na solo i horsku pesmu uz osnovne informacije o delu i kompozitoru.

Učenike osposobiti da prepoznaju i upoznaju zvuk instrumenta u primerima koje slušaju, predstavljati im izgledi mogućnosti instrumenta.

STVARANJE MUZIKE

Podsticati muzičke kreativnosti kroz improvizaciju na dostupnim instrumentima.

Improvizovati dijaloge na instrumentima Orfovog instrumentarija.

Stvarati dečje pesme.

NAČIN OSTVARIVANJA PROGRAMA

U programu izbornog predmeta istaknuto mesto ima slušanje muzičkih dela i aktivno muziciranje (pevanje i sviranje). Osnove muzičke pismenosti i muzičko-teoretski pojmovi u ovakvom pristupu planirani su u funkciji boljeg razumevanja muzike i muzičkog dela.

Osnovni princip u ostvarivanju ciljeva i zadataka treba da bude aktivno učešće učenika na času. Pri tome treba obuhvatiti sva područja predviđena za taj razred i kombinovati razne metode u nastavi. Čas posvećen samo jednom području i izvođen samo jednom metodom ne može biti ni koristan ni zanimljiv za učenike, što vodi ka osiromašivanju sadržaja i smisla predmeta.

Nastava izbornog predmeta ostvaruje se kroz:

- pevanje, sviranje i osnove muzičke pismenosti;

- slušanje muzike;

- dečje muzičko stvaralaštvo.

Grupnim i pojedinačnim pevanjem ili sviranjem razvija se sposobnost učenika da aktivno učestvuju u muzičkom životu svoje sredine.

- Usmeravanje pažnje učenika na analitičko slušanje muzike stimulisanjem aktivnog praćenja primera.

- Razlikovanje zvučnih boja muzičkih instrumenata, upoznavanje njihovih karakteristika (osnovne grupe, građa, tehničko-izvođačke mogućnosti).

- Podsticanje različitih vidova izražavanja učenika u vezi sa slušanjem muzike i muzičkim doživljajem. Ovo se ne sme svoditi na pasivizaciju uloge nastavnika i pomeranje akcenata sa aktivnog slušanja na druge aktivnosti, obično likovne ili literarne, za koje nastavnik nema pravu kompetenciju tumačenja i ocenjivanja.

- Upoznavanje muzičkih dela, stvaralaca i izvođača.

Osnove muzičke pismenosti

- snizilica, razrešilica, obnavljanje povisilice;

- upoznavanje klavijature;

- obnavljanje prostih parnih i neparnih taktova sa četvrtinskom i osminskom jedinicom brojanja (utvrđivanje odnosa naglašenih i nenaglašenih delova takta, objašnjenje taktiranja i dirigovanja);

- upoznavanje ala breve takta (polovina kao jedinica brojanja);

- obnavljanje znakova repeticije, učenje oznaka prima i sekunda volta;

- upoznavanje korone;

- obnavljanje oznaka za dinamiku (p, mp, f, mf, crescendo, decrescendo) i tempo (adagio, andante, moderato, allegro), učenje novih: pp i ff, vivo, presto. Objašnjenje značenja termina molto, poco, meno, kao i oznake karaktera cantabile.

- objašnjenje značenja lukova: luk trajanja i luk legata, oznaka za stakato i glisando

- ponavljanje starih i obrada novih lestvica F-dur, D-dur i d-moll obnavljanje značenja termina stupanj, stepen i polustepen, upoznavanje akorda na prvom stupnju (poređenje mola i dura, objašnjenje tonaliteta).

- neophodni su redovno ukazivanje na značaj pravilne higijene glasa, stalna briga o položaju tela pri pevanju, vežbe za pevačko disanje, vežbe artikulacije, raspevavanje uz instrumentalnu pratnju i bez nje, pevanje kadence;

- učenje pesme počinje uvođenjem u tematiku, zatim sledi nastavnikovo tumačenje literarnog teksta sa naglašavanjem vaspitnih elemenata;

- kod učenja pesama po sluhu prvo se demonstrira originalni vid pesme (u tempu, sa dinamikom), zatim radi jednostavna analiza pesme zbog razumevanja forme (zajedničko uočavanje ponavljanja i kontrasta);

- kod učenja pesama iz notnog teksta prvo se radi analiza zapisa pesme (uočavaju se: ključ, predznaci, takt uz probu taktiranja, dinamičke i artikulacione oznake, dužine i imena tonova), zatim se notni tekst iščitava parlato (sa ponavljanjima dok se tekst ne utvrdi), uradi se vežba raspevavanja i prelazi na pevanje dok nastavnik svira melodiju;

- osmišljavanje početne intonacije pesme najbolje je dati kroz instrumentalni uvod;

- pesma se uči po delovima i frazama uz instrumentalnu pratnju koja se u početku svodi na melodiju (aranžmane dodati tek pošto je pesma naučena);

- teže ritmičke figure i melodijski skokovi se obrađuju kroz ponavljanja;

- tokom učenja neprekidno se insistira na izražajnom i doživljenom pevanju.

Sviranje

- ponavljanje kraćeg zadatog melodijskog motiva;

- uvođenje većeg broja raznovrsnih instrumenata Orfovog instrumentarijuma;

- sviranje na frulici, melodici, tamburi, gitari i drugim dostupnim instrumentima.